Уладзімір Дамашэвіч - Месяц у Раі, або Аддай сэрца людзям

Апетыт у гасцей з дарогі проста воўчы, усё, што стаяла на стале — а тут было ўсяго шмат, — неяк непрыкметна знікала, у пляшцы таксама засталіся лічаныя кроплі. Янка адчуваў, што ён добра расчырванеўся ад вішнёвае наліўкі, трохі шумела ў галаве, а ва ўсім целе буяла нейкая новая сіла, і ён гатовы быў тут жа рынуцца пыніць нейкую работу, якая б яна ні была цяжкая. А яшчэ лепш — каб пайсці на двор, у сад, упасці на зялёную траву і глядзець у неба, на аблокі, а потым непрыкметна заснуць сном праведніка.

Але яны яшчэ пілі добра завараную, з зёлак, пахучую гарбату з малінавым варэннем, мірна гаварылі пра сёе-тое, а пераважна пра яблыкі — як іх сабраць, як прадаць — каб не прападала дабро. Вось каб у Янкі была машына, дык не было б ніякай праблемы. I тут Рагнеда, якая так баялася за Янку, сама зачапіла балючую тэму — загаварыла пра малодшага матчынага зяця Барыса Рагаткіна.

— А што Альбіна? Не можа яна сказаць свайму палкоўніку, каб прыехаў з машынаю ды памог дарагой цешчы ўправіцца з яблыкамі? Каб у нас была машына... — і не паспела дагаварыць.

— Раз не маеш машыны, дык сядзі і маўчы! — абрэзала яе маці. — I на чужы каравай рота не разяўляй. Не распараджайся чужым, калі свайго не маеш.

Рагнеда пыхнула, пачырванела, хацела нешта сказаць, але толькі прыкрыла сабе рот праваю рукою і апусціла галаву.

Маўчанне зацягнулася, і гэта не абяцала нічога добрага. Янка палічыў, што ў такі адказны момант не трэба маўчаць.

— Праблема з яблыкамі не такая ўжо і страшная. Наадварот: ёсць яблыкі — будуць грошы. Шкода, што сёння субота, канец дня. А так яшчэ можна было б зрабіць нейкую справу. Па-першае, трэба збіраць апад у скрынкі, а ў панядзелак знайсці транспарт ды вазіць на прыёмны пункт. Як вы, мама, на гэта глядзіце? Які ў вас план?

— Бачыш, мой план супадае з вашым. I я так думаю. А транспарт знойдзецца, хоць ручны. Тут у суседзяў Аляксейчыкаў ёсць тачка, такая вялікая каляска — двухколка. У яе можна паставіць тры-чатыры скрынкі — і на прыёмны пункт. Як вы, зможаце?

— Мама, называйце мяне на «ты», — папрасіў яе Янка.

— Я такая твая мама, як ты мой сын... Але хай, буду на «ты», мне так прасцей... Дык ты будзеш кіраваць транспартам, а мы адно будзем паспяваць насыпаць у скрынкі...

— Правільна, раздзяленне працы, будзе жывы канвеер, — падхапіў Янка і дадаў: — Нешта Рагнеда задумалася, мо ў яе яшчэ які план? Кажы, не саромейся!

— Я рада, што прыйшлі да згоды. I далучаюся да вашага плана, гатова памагаць да сёмага поту, — адказала Рагнеда і ўсміхнулася — ажно, здаецца, пасвятлела ў хаце.

На гэтай мінорнай ноце і скончыўся іх позні полудзень.

II

У нядзелю іх рана пабудзіла сонца. Яно неяк ціха і далікатна пусціла свае промні ў іх пакой, дзе яны размясціліся на ноч. Першых яны пачулі птушак, потым дружна брахалі па дварах сабакі, чакаючы ўзнагароды за сваю верную начную службу. Сям-там падавалі галасы руплівыя пеўні.

Янка і Рагнеда былі ўчора вечарам добра стомленыя — яны займаліся зборам ападкаў, назбіралі цекалькі скрынак, а сёння, хоць і нядзеля, думалі завезці іх на прыёмны пункт. Але ў нядзелю пункт быў закрыты, трэба чакаць панядзелка. Ну і добра, у іх ёсць выхадны! Можна рабіць што хочаш, а можна нічога не рабіць. Але яны не былі гультаямі, каб не рабіць нічога. Нешта прыдумаюць. Мо куды сходзяць... Мо да Янкавай сястры, яна недалёка ад Буднікаў, жыве ў вёсцы з мужам і з маткаю, на выхадныя прыязджаюць яе дзеці са сваімі дзецьмі... Яшчэ можна схадзіць на возера, якое адкрылі некалькі гадоў назад: перагарадзілі невялікую рэчку, яна дала ваду, берагі трохі ўмацавалі — і вось для ахвотнікаў адпачынку месца ёсць, для аматараў лавіць рыбу — калі ласка, бяры вуды і лаві. Але ловяць і забароненымі сродкамі, хіба наш чалавек можа здаволіцца тым, што яму дазволена?

— Мая каралеўна Рагнеда, як ты выспалася? — спытаўся Янка разаспаную жонку, якая ўсё яшчэ не магла прадзерці вочы.

— Дзякуй, смачна спалася, спакойна, я рада, што ты быў джэнтльменам, — адказала Рагнеда і пагладзіла яго па голай руцэ вышэй локця. — А ты ў мяне мускулісты, праўда?

— Ды я трохі працаваў на зямлі — да дваццаці гадоў, сын патомнага земляроба. Не тое, што некаторыя — не буду паказваць пальцам, — кіўнуў ён галавою на Рагнеду, — белая костка і блакітная кроў...

— Не смяшы мяне, бо ў мяне ўсё такое ж, як і ў цябе, — адказала Раг­неда. — Давай лепш будзем уставаць. Апошнія пеўні пяюць.

Толькі сабраліся снедаць, як іх намер сарвала кошачка-рыска. Яна прынесла ў зубах з адрыны кацяня, таксама рыску, пакінула яго каля гаспадыніных ног і зноў недзе пабегла. Праз колькі хвілін прыносіць ім пад стол яшчэ адно, але яно не варушыцца, не пішчыць. Яны прыгледзеліся і ўбачылі, што кацяня нежывое, у яго проста адгрызены азадак — няйначай, гэта работа пацукоў, яны загрызлі кацяня, калі кошка адлучалася. Такую здагадку выказала маці. Янка, як мужчына, павінен быў ратаваць сітуацыю. Ён адабраў у кошкі нежывое кацяня і панёс яго з хаты. На бульбянішчы, дзе яны ўчора капалі бульбу, знайшоў рыдлёўку і на ўзмежку ля плота закапаў беднае кацяня.