Gore Vidal - Stworzenie Świata

Kserkses końcem sztyletu wydłubywał zaprawę murarską spod paznokcia kciuka.

– Mogłaby mi pomóc. Trudno orzec. Zobaczymy. – Uśmiechnął się. – Jeśli wyruszę, będziesz mi towarzyszył.

Wesoło snuliśmy plany okrycia się sławą, jak zwykle młodzi ludzie; rozkosz, której pozbawieni są starcy, skoro wszystkie ich plany straciły rację bytu jak sieć pajęcza, kiedy nie żyje już pająk.

– Jeśli będziemy mieli szczęście, nadamy sprawom bieg, zanim Mardonios wyzdrowieje i tu się pojawi. – Kserkses nagle zaciął się w palec. Pokazały się dwie małe czerwone perełki krwi. Zlizał je.

– Mardonios jest chory?

– Ranny. – Usiłował nie okazać zadowolenia. – Zaczaili się na niego, kiedy wracał z Macedonii. Trakowie. Ma zerwane ścięgno w nodze. Kuśtyka teraz i ciągle się skarży, chociaż co dzień zasiada przy stole Wielkiego Króla. Jak mnie nie ma, siedzi po jego prawej ręce i Dariusz częstuje go z własnego talerza.

– Ranny Mardonios to koniec kwestii greckiej. – Zawsze starałem się w miarę sił odwracać uwagę Kserksesa, kiedy wpadał w zadumę nad obojętnością ojca. Nie, obojętność nie jest tu właściwym słowem. Dla Dariusza Kserkses był przedłużeniem Atossy, córki Cyrusa; i Dariusz nie tylko zachowywał ostrożność wobec żony i syna, lecz także się ich bał. Niebawem wyjaśnię ci to, Demokrycie.

– Powinien to być jej koniec. Doprawdy, nie ma dla nas na zachodzie nic, prócz ambicji Mardoniosa, żeby zostać satrapą całej Grecji. Na szczęście nie jest zdatny do wiosennej kampanii. A ja jestem. Toteż jeżeli los będzie łaskawy – Kserkses posłużył się greckim określeniem – poprowadzę tej wiosny perskie wojska. I ruszymy na wschód, nie na zachód.

Po czym Kserkses zaczął rozprawiać o kobietach. Był to dla niego temat niewyczerpanie ciekawy. Chciał wiedzieć wszystko o Ambalice. Powiedziałem mu. Ustaliliśmy, że mój syn powinien chować się na perskim dworze. Mówił potem o swojej głównej żonie, Amestris.

– Wiesz, że wybrała mi ją Atossa. Z początku nie wiedziałem, dlaczego.

– Chyba z powodu pieniędzy Otanesa?

– Był to jeden ze względów. Ale Atossa jest bardziej przebiegła. Atossa wybrała Amestris, ponieważ Amestris jest podobna do Atossy. – Kserkses uśmiechnął się bez wesołości. – Amestris sprawdza wszystkie rachunki. Zarządza moim dworem. Spędza całe godziny z eunuchami, a przecież wiesz, co to oznacza.

– Interesuje się polityką?

– Interesuje się polityką. Atossa chce mieć pewność, że po jej śmierci będzie mną się opiekować inna Atossa. Oczywiście, szanuję swoją matkę. Dzięki niej jestem następcą tronu.

– Najstarszy z żyjących wnuków Cyrusa nie mógł nie zostać następcą tronu.

– Mam dwóch młodszych braci. – Kserkses nie musiał dodać niczego więcej. Zawsze obawiał się, że wysadzi go z siodła nie Artabazanes, lecz któryś z jego własnych królewskich braci. Ostatecznie Dariusz został Wielkim Królem, choć żyli jego trzej starsi bracia, ojciec i dziadek. Nie ma powodu zakładać, że ta nienormalna sytuacja będzie często powtarzać się w dziejach Persji; ale jest jeszcze mnóstwo przykładów pominięcia starszego syna na rzecz młodszego: wymienię choćby swojego obecnego władcę Artakserksesa.

– Trzeba znaleźć ci perską żonę. – Kserkses porzucił niebezpieczny temat. – Powinieneś ożenić się z jedną z moich sióstr.

– Nie mogę. Nie należę do Sześciu.

– Nie sądzę, żeby to prawo odnosiło się do księżniczek. Spytamy strażników prawa. – Kserkses opróżnił ostatni dzban wina. Ziewnął z zadowoleniem. – Oni też będą musieli wybrać żonę dla tego Indusa…?

– Adźataśatru. Kserkses uśmiechnął się.

– Sam przyjadę na jego wesele.

– Będzie to wielki zaszczyt dla Magadhy.

– Wezmę też udział w jego pogrzebie, będzie to jeszcze większy zaszczyt.

Nazajutrz opuściliśmy Suzę podczas burzy gradowej. W Indiach tak przywykłem do brzydkiej pogody, że wcale mnie to nie martwiło. Kserkses jednak zawsze uważał niepogodę za złośliwość niebios i ciągle usiłował znaleźć sposób ukarania deszczu i wiatru.

– Jaki sens ma to, że jesteś panem świata – mawiał – jeśli nie możesz udać się na polowanie z powodu burzy?

Próbowałem go bez większych skutków nauczyć, jak zachować spokój ducha. Raz nawet posunąłem się aż do opisania mu Buddy. Kserkses śmiał się z czterech szlachetnych prawd.

Rozdrażniło mnie to, nie mogę pojąć, dlaczego. Sam Budda wydał mi się człowiekiem oschłym, może nawet niebezpiecznym. Ale jak można potępiać owe szlachetne prawdy, które są tak oczywiste.

– Uważasz, że są śmieszne?

– Twój Budda jest śmieszny. Czy nie wie, że ten, kto chce n i e chcieć, ciągle jeszcze chce? Jego prawdy nie są szlachetne. Nie są nawet prawdami. Na nic nie umie odpowiedzieć. Przestać być człowiekiem można tylko przez śmierć. Nie ma innego sposobu. – Kserkses był całkowicie z tego świata.

Na południowy zachód od pasma wzgórz z kruszącego się czerwonego piaskowca, które wytyczają naturalną granicę okolic Suzy, pogoda zrobiła się ciepła i łagodna; nastrój Kserksesa szybko się poprawił. Kiedy dotarliśmy do Babilonu, nawet on nie miał nic do zarzucenia niebiańskim porządkom.

Przed samą północą znaleźliśmy się przed miejskimi bramami. Taktownie, choć wbrew protokółowi, straż powitała Kserksesa jako króla Babilonu. Po czym z grzmiącym łoskotem rozwarły się wielkie wrota z cedrowego drewna i wjechaliśmy do uśpionego miasta. Po obu stronach szerokiej alei, która prowadzi do nowego pałacu, wątłe ogniska z gałązek ciernistych krzewów, rozpalane przez biedotę, błyskały jak świecące tuż nad ziemią gwiazdy. Ogniska, które są wszędzie, gdziekolwiek na świecie znajduje się człowiek.

Skoro poznałem świat, o jakim nikt na dworze nawet nie słyszał i jakiego tym bardziej nie widział, sądziłem, że mój powrót wywoła wiele podniecenia, i raczej oczekiwałem, że stanę się ośrodkiem zainteresowania. Powinienem był być mądrzejszy. Dla dworu liczy się tylko dwór. Mojej nieobecności nie zauważono, a mój powrót pominięto milczeniem.

Fan Cz’y swoją powierzchownością śmieszył ludzi. Na szczęście tym się nie martwił.

– Oni też dla mnie wyglądają dziwacznie – oświadczył pogodnie – i bardzo brzydko pachną. Jak zjełczałe masło z mleka bawolic. Chyba dlatego że mają tyle włosów na ciele. Podobni są do małp.

Ponieważ ciała żółtych mieszkańców Chin są niemal całkowicie bezwłose, ich pot ma bardzo dziwną woń, jak gdyby gotowanych pomarańczy.

Zgłosiłem się do pierwszej izby kancelarii. Nic tam się nie zmieniło. Odesłano mnie do drugiej izby, gdzie ci sami eunuchowie siedzieli przy tych samych długich stołach, prowadząc rachunkowość, pisząc listy w imieniu Wielkiego Króla, załatwiając nudne sprawy imperium. Fakt, że byłem w Indiach, nie obchodził ich wcale. Wicemarszałek dworu powiedział mi, że mogę zostać wkrótce przyjęty przez Wielkiego Króla na prywatnej audiencji. Ale co z tego… Dwór perski jest wieczny w swojej niezmienności.

Lais też się nie zmieniła.

– Wyglądasz o wiele starzej – rzekła. Po czym uściskaliśmy się. Jak zwykle nie zadawała mi pytań na mój temat. Nie była też ciekawa Indii. – Musisz zobaczyć się z twoim starym przyjacielem Mardoniosem. I to zaraz. Jest bezwzględnie najpotężniejszym człowiekiem na dworze. – Lais reagowała na władzę w ten sam mniej więcej sposób jak gałązka różdżkarza, która zgina się, jeśli trafi na ślad wilgoci pod ziemią. – Dariusz świata za nim nie widzi. Atossa jest wściekła. Lecz co może zrobić?