Gore Vidal - Stworzenie Świata

Spostrzegłem, że kiedy zarządca prowadził nas do alkowy, żaden z graczy nie patrzał na księcia.

– Zauważ – Adźataśatru szepnął mi do ucha, roztaczając silny zapach perfum – jestem niewidzialny.

Zrozumiałem, że zauważenie księcia, gdy odpoczywa wśród zwykłych ludzi, uważa się za nietakt. Później dowiedziałem się, że było to gorsze niż nietakt: patrzenie na księcia, kiedy się zabawiał, groziło po prostu śmiercią.

Zajęliśmy miejsca na łożach, zaciągnięto kurtynę. Po chwili młode dziewczęta przyniosły nam mocne wina w srebrnych dzbanach. Jedna z nich nie była jeszcze nawet podlotkiem, co podnieciło księcia. Rozmawiając ze mną pieścił ją w taki sposób, w jaki mag głaszcze psa rozmawiając przy tym z namaszczeniem o sposobach przyrządzania haomy albo o stworzeniu świata.

– Przyniesiesz nam radość i szczęście. – Książę uśmiechnął się do mnie. W odróżnieniu od ministra utrzymywał swoje zęby w czystości za pomocą czegoś w rodzaju żywicy, która usuwa wszelkie resztki jedzenia. Siedziałem dość blisko, by zauważyć, że całe ciało ma ogolone albo potraktowane jakimś środkiem usuwającym włosy. Gdyby nie jego muskularne ramiona i potężne dłonie, mógłbym sobie wyobrazić, że siedzę obok przyszłej teściowej.

– Wyświadczyłeś mi zaszczyt większy od góry złota i srebra. Mój pan, Wielki Król, będzie zadowolony.

– Musimy go zaprosić do Magadhy. Oczywiście nie na ślub – dodał szybko. Zawsze zdawałem sobie sprawę, że tajny wywiad Radźagryhy mniej więcej rozumie intencje Persji. Uważam jednak, że sami byliśmy bardzo subtelni w metodach szpiegowania. Pięciu ludzi, którym powierzyłem ocenę sił wojskowych Magadhy, nigdy nie robiło żadnych notatek. Każdy z nich miał zapamiętać sobie te same fakty. Zakładałem, że przynajmniej jeden z nich powróci żywy do Suzy.

Jeżeli chodziło o szlaki handlowe, warsztaty i surowce, to działaliśmy całkiem otwarcie i już wkrótce mieliśmy dokładne dane o ogromnym bogactwie tego kraju. Większa część dochodów królewskich pochodziła z podatków nakładanych na karawany przechodzące przez Magadhę; specjalnie dochodowy był słynny szlak z południowego wschodu na północny zachód – termin droga po prostu nie nadaje się do warunków indyjskich.

Państwo miało monopol na wyrób tkanin i broni. Zarządca tkalni przez trzy dni pokazywał mi warsztaty, w których kobiety przędły i tkały od świtu do nocy. Królowie Magadhy czerpią główne zyski z eksportu gremplowanej bawełny. Chociaż nie zaprowadzono mnie do arsenałów, członkowie mojej świty odkryli kilka tajemnic. Jakkolwiek zaskoczyła ich słaba wydajność pracy przy obróbce żelaza, to wielkie wrażenie zrobiła na nich sprawność, z jaką montowano broń i różne narzędzia rolnicze.

Jedna grupa robotników jest odpowiedzialna za obróbkę, powiedzmy, drewnianej części motyki. Inna wlewa przez ten czas płynny metal do formy, by sporządzić część metalową. Trzecia montuje te dwie części, a czwarta odpowiada za ładowanie gotowych przedmiotów na wozy. Szybkość, z jaką wykonuje się tu i następnie wysyła mnóstwo motyk, budzi podziw.

Niestety, nigdy nie potrafiłem nikogo w Suzie zainteresować tymi sprawami. Przede wszystkim dlatego, że perska szlachta gardzi handlem. Poza tym będąc członkiem dworu nie znałem nikogo, kto chciałby się zająć produkcją czegokolwiek na większą skalę.

– Zobaczysz, moja córka to istny skarb. Będzie ci tak oddana jak Sita Ramie. – Było to konwencjonalne zdanie.

– Wystarczy mi fakt, że jest twoją córką.

– Jest mi najbliższa ze wszystkich dzieci. – W jego błyszczących, przemywanych specjalnym płynem oczach zabłysły łzy. W rzeczywistości, jak powiedziała mi później Ambalika, ojciec nie troszczył się nawet o to, żeby znać imiona swoich córek. Interesował się wyłącznie synami.

– Zawsze się go bałam – rzekła mi. – Wszystkie się go bałyśmy. Nigdy się do mnie nie odzywał, aż do dnia, w którym mnie zawiadomił, że mam poślubić perskiego pana. Kiedy spytałam go, gdzie leży Persja i co to za kraj, odpowiedział, że to nie moja sprawa.

– Zechcesz zapewne poznać dziadka mojego drogiego dziecka, księcia Dźetę. Jest spokrewniony z moim drogim wujem, królem Kosali. Stanowimy piękną, szczęśliwą rodzinę, którą dzieli wyłącznie, jak to wciąż powtarzam, rzeka Ganges. Oraz – dodał, a na jego gładkiej twarzy pojawił się grymas – federacja republik. Och, mój drogi, potrzebna nam jest twoja mądra rada. – Jego potężna ręka spoczęła przez chwilę na mojej dłoni. Poczułem bijący z jego palców żar. Palmowe wino, które popijaliśmy, rozgrzewa ciało i przytłumia zmysły. – Jesteśmy silniejsi. Oni zaś sprytniejsi. Organizują zamieszki na granicy. Przenikają do zakonów. Klasztory buddyjskie i klasztory dźinistów pełne są republikańskich agentów. Ale ponieważ mój ojciec, oby wiecznie żył, jest wyznawcą Buddy, nic nie możemy zrobić. Co gorsza w ostatnim roku agenci republikańscy przeniknęli do cechów. Opanowali radę garncarzy tu, w samej stolicy. Mają dwóch członków w radzie cechu tkaczy. A najgorsze, starszy cechu szewców jest otwarcie republikaninem. Niszczą nas powoli od środka i… och, mój drogi przyjacielu, powiedz, co robić?

– Oczyśćcie cechy, książę, usuńcie republikanów.

– Najdroższy, nie znasz naszego małego świata. Nasze cechy są niemal tak stare i uświęcone jak monarchia. Co do ich oczyszczania… Cóż, ja najchętniej bym je zniszczył. Mój ojciec także, chociaż oczywiście potajemnie. Niestety, one są zbyt potężne. Za bogate. Pożyczają pieniądze na niesłychanie wysoki procent. Utrzymują własną milicję…

– To niebezpieczne, książę. Tylko władca powinien mieć prawo posiadania oddziałów zbrojnych. – Odkrycie, że cechy Magadhy nie tylko opanowały handlowe życie kraju, lecz także że pracownicy poszczególnych dziedzin produkcji zamieszkują te same dzielnice miasta, tworząc coś na kształt małych państewek, było dla mnie wstrząsem; każdy cech miał swoje sądy, fundusze, wojsko.

– Panujemy nad cechami, ale tylko do pewnych granic. W czasie wojny oddziały cechowe automatycznie stają się częścią królewskiej armii. Kiedy nie ma wojny…

– Są one praktycznie niezależne?

– Tak. Mamy z nich także trochę pożytku. Żaden król, żadna tajna służba nie potrafią utrzymać w ryzach tak licznej ludności jak nasza. Robią to za nas cechy. A w kwestii ustalania cen cechy zwykle wiedzą lepiej od nas, jaka jest sytuacja na rynku.

– Nie rozumiem, jak panujecie nad nimi. Gdybym na przykład był starszym cechu szewców, próbowałbym dostać jak najwięcej za każdą parę butów. Podwoiłbym cenę, a ludzie i tak musieliby kupować to, co oferuję, ponieważ tylko mój cech ma pozwolenie na wyrób i sprzedaż obuwia.

Książę uśmiechnął się, raczej słodko. Zaczynał reagować na dużą ilość wypitego wina.

– Przede wszystkim to my jesteśmy panami życia i śmierci. Rzadko wykorzystujemy swoją potęgę wobec cechów, ale mamy ją i one o tym wiedzą. W gruncie rzeczy nasza potęga opiera się na tym, że mamy w ręku wszystkie surowce. Kupujemy je tanio i sprzedajemy z niewielkim tylko zyskiem. Na przykład, krowy zarzyna się tylko w jednej porze roku. Kupujemy całą skórę i umieszczamy ją w składach. Kiedy braknie jej na rynku, sprzedajemy ją cechom po przystępnej cenie. Gdyby zachciało im się sprzedawać buty po nierozsądnej cenie, zatrzymalibyśmy skóry do chwili, kiedy staliby się rozsądniejsi.

Nigdzie na świecie nie zetknąłem się z tak subtelnie i inteligentnie zrównoważonym systemem monarchicznym, systemem uzyskującym od ludności najwyższe dochody przy stosowaniu najmniejszego przymusu.