Gore Vidal - Stworzenie Świata

Mnie osobiście ta myśl odstręcza. Jedne narodziny i jedna śmierć wystarczą. Zoroaster uczy, że każdy z nas będzie sądzony po śmierci. Dobrzy pójdą do raju, źli do piekła. Aż wreszcie, kiedy Prawda zwycięży Zło, wszystko przemieni się w Prawdę. Ta religia wydaje mi się zarówno racjonalna, jak i bardzo pożyteczna. Toteż nie mogę wyobrazić sobie nic potworniejszego niż przeskakiwanie z ciała w ciało, z węża w osę albo drzewo. Oczywiście nikt nie pamięta – jak to potrafił Pitagoras – swoich poprzednich wcieleń. Nie o to przecież chodzi. Odpowiada mi osobiście nirwana, słowo trudne do przetłumaczenia. Nirwana to coś takiego jak zdmuchnięcie płomienia, ale pewnych aspektów tego pojęcia niepodobna nie tylko w żaden sposób wytłumaczyć, lecz także człowiek niewierzący, taki jak ja, nigdy nie potrafi ich zgłębić.

– Jak powstał świat? – zadałem pytanie, które zazwyczaj nasuwa się pierwsze.

– Tego nie wiemy i to nas nie obchodzi. – Karaka mówił w imieniu świętego człowieka, który wciąż mamrotał modlitwy. – Arjowie twierdzą oczywiście, że dawno, dawno temu, na samym początku, istniały bliźniaki: mężczyzna i kobieta, Jama i Jami.

– Jama i Jami? – Zdumiałem się; Zoroaster również uznawał istnienie bliźniąt o imionach Jima i Jimak, a wieśniacy wciąż je czcili.

– To ci sami – potwierdził Karaka. – Jami chciała mieć dziecko, Jama jednak obawiał się kazirodztwa. Ostatecznie przekonała brata, że powinni się połączyć, i w ten sposób powstał rodzaj ludzki. Ale kto stworzył bliźnięta? Arjowie wspominają o Jaju Brahmana, z którego wyłonił się świat. Dobrze. Ale skąd wzięło się Jajo? Tego nie wiemy i wszystko nam jedno. Jesteśmy podobni do owych sześciu ślepców, którzy próbowali opisać słonia. Jeden dotknął ucha i powiedział, że to nie zwierzę, lecz skórzany liść. Drugi pomacał trąbę i orzekł, że to wąż. I tak dalej. Ważne jest to, co jest, i jak to, co jest, przeistacza się, kiedy człowiek nie chce dłużej tego wszystkiego, co czyni życie nie tylko nieznośnym, lecz i bezbożnym.

Nie muszę chyba cię zapewniać, że Karaka nie sformułował tego wszystkiego tak, jak to uczyniłem przed chwilą. Staram się ująć w kilku zdaniach jak najwięcej informacji, które zebrałem w ciągu wielu lat.

Ów wieczór w spichlerzu w harappańskim mieście pozostał mi żywo w pamięci. Może dlatego, że nagle nagi dźinista przemówił i że dzięki temu, iż Karaka nauczył mnie niewłaściwego języka, zrozumiałem jego słowa, które nie tylko mnie wówczas zadziwiły, lecz i do dziś dźwięczą w mej pamięci:

– Kiedy urodził się dziewiąty przed ostatnim tirthankarą, miał brata, który był równie zły, jak on dobry. Węże wypełzały z ramion ciemnego brata; popełnił wszystkie z istniejących zbrodni. Jeden z braci był bez reszty dobry, drugi zaś wprost ucieleśnieniem zła. I tak żyli, aż wreszcie jasność wchłonęła ciemność i zwyciężyła.

Tak też się stanie, gdy ostatni z twórców świętych brodów przeprowadzi nas z ciemnego brzegu rzeki na słoneczną stronę.

Starałem się usilnie wypytać świętego człowieka. Ale on nie mógł albo nie chciał ze mną rozmawiać. Powtarzał tylko swoje opowieści, nucił pieśni, modlił się. Karaka też niewiele mógł pomóc. Chciałem już jednak koniecznie otrzymać odpowiedź, która przecież musi istnieć gdzieś na świecie.

Czy Zoroaster po prostu objawiał światu religię, którą wyznawaliśmy, jeszcze zanim Arjowie podbili Medię i Persję? Zoroaster na pewno nie był Aryjczykiem. Jak już mówiłem, wydaje mi się, że rodzina Spitamów jest pochodzenia chaldejskiego. Lecz Chaldejczycy dzisiaj tak wymieszali się z innymi rasami, że nasza pierwotna religia została całkowicie zapomniana lub spaczona. Z drugiej strony, jeżeli tak zwane reformy Zoroastra nie były niczym innym jak tylko potwierdzeniem pierwotnej, prawdziwej religii ludzkości, to mogłoby to tłumaczyć furię, z jaką atakował bogów sprowadzonych przez Arjów z północy.

– To nie bogowie, lecz demony – mawiał. I fakt, że tak liczne rzesze uznawały to, co głosił, oznaczał, że echo pierwotnej religii w ich duszach nigdy całkowicie nie przebrzmiało. Tłumaczyłoby to również, dlaczego Achemenidzi nigdy nie brali poważnie nauk Zoroastra. Z wyjątkiem Hystaspesa wszyscy oni udają tylko, że czczą mojego dziadka, ponieważ będąc aryjskimi wodzami są nadal lojalni w stosunku do swoich plemiennych bóstw, które oddały im we władanie cały świat na południe od stepów.

Muszę przyznać, że moja prawdziwa edukacja religijna zaczęła się w Rana Ghundai. Podczas gdy krople deszczu stukały w dachówki spichlerza, nagi święty człowiek przekonywał nas, używając wielu retorycznych zwrotów, że wszystko, nawet kamień, ma duszę.

Nawiasem mówiąc, wyraz, jakiego używał dla określenia duszy, jest niemal identyczny z wyrazem greckim, którego autorstwo przypisuje się Anaksagorasowi. Powiedział nam również, że prawda zależy od punktu widzenia. Z każdego punktu widzenia jedna i ta sama rzecz wyglądała inaczej, tak jak w opowieści o ślepcach i słoniu. Istnieje jednakże prawda absolutna, którą zna tylko tirthankara lub odkupiciel. Niestety, nasz święty mówił raczej ogólnikowo o tym, jak zostać odkupicielem. Twierdził tylko, że sam nim się stał, gdyż dopełnił pięciu ślubów: nie zabijaj, nie kłam, nie kradnij, bądź cnotliwy, nie szukaj przyjemności.

To ostatnie jest chyba dość trudne, jak stwierdziłem nazajutrz, gdy z Karaką ruszyliśmy znów w drogę.

– Przypuśćmy, że komuś sprawia przyjemność chodzenie nago i pouczanie perskich posłów? To byłoby złamaniem piątego ślubu, nieprawdaż?

– Ale załóżmy, że ten ktoś bardzo nie lubi pouczać perskich posłów?

– Wydaje mi się, że ten nasz święty był ogromnie z siebie zadowolony. Myślę, że nie jest prawdziwym tirthankarą.

– Ani nawet dźinistą. – Karakę speszyła cała ta przygoda. Uważał, że zetknąłem się z takim aspektem kultury drawidyjskiej, który mu nie całkiem odpowiada. Chociaż nieustępliwie nienawidził aryjskich najeźdźców, to jednak spędził całe życie pomiędzy nimi, zarówno w Persji jak w Indiach. W rezultacie nie był ani jednym, ani drugim. Sytuacja, w jakiej sam często się znajdowałem. Jestem wszak pół-Persem albo Chaldejczykiem i jońskim pół-Grekiem. Służę Wielkiemu Królowi, Aryjczykowi, i jestem wnukiem Zoroastra. Odrzucam aryjskich bogów, lecz nie ich królów. Wierzę w Prawdę, ale nie bardzo wiem, gdzie jej szukać.

W odległości około czterystu mil na wschód od rzeki Indus znajduje się rzeka Jamuna i bogate miasto Mathura. Przyjął nas namiestnik, krępy, niski mężczyzna z fioletowo-żółtą brodą. Nasi balwierze próbują przywrócić starszym panom kolory młodości, ale indyjscy znani są z fantazji. Wprowadzili modę na brodę w czterech barwach. W rezultacie nie ma nic równie dziwacznego jak zgromadzenie indyjskich dworzan, z brodami w kolorowe paski, w białych skórzanych butach o niebezpiecznie grubych podeszwach i z jaskrawymi parasolami.

Karaką zapewnił mnie, że wprawdzie namiestnik został wyznaczony przez króla Kosali, Prasenadźita, ale Mathura jest w praktyce niezależnym miastem, jak większość miast w Kosali.

– Nikt się nie boi króla Prasenadźita. Jego królestwo się rozpada. A on sobie z tego nic nie robi.

– Na czym mu więc zależy?

– Na krętaczach i tych, co dzielą włos na czworo.

– Co to za jedni?

– To przybłędy. Mędrcy, jak mówią niektórzy.

Jak widzisz, Indie sprzed pięćdziesięciu lat były krajem bardzo podobnym do dzisiejszych Aten, gdzie tacy krętacze i dzielący włos na czworo jak Protagoras i Sokrates wciąż się popisują i nic nie jest prawdą czy fałszem.