Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Oby Wielki Król żył wiecznie! – wydałem z siebie tradycyjny okrzyk.

– Jestem tego samego zdania. – Wielki Król prywatnie wcale nie dbał o ceremonie. Kiedy byliśmy sami, miałem zawsze wrażenie, że zachowujemy się jak para wekslarzy albo wędrownych kupców, zastanawiających się, jak obedrzeć ze skóry klientów na targu.

– Czy znasz matematykę?

– Tak, panie.

– Czy potrafisz się szybko uczyć języków obcych?

– Chyba tak, panie. Nauczyłem się trochę lidyjskiego i…

– Zapomnij o lidyjskim, Cyrusie Spitamo, ja potrzebuję pieniędzy, dużo pieniędzy…

– Na wojny greckie. – Popełniłem niewybaczalną gafę, bo chociaż nie zadałem mu bezpośredniego pytania, to przerwałem mu w pół słowa.

Dariusz jednak był chyba bardzo zadowolony z możliwości prowadzenia ze mną bezpośredniej rozmowy.

– Na wojny greckie. Na roboty w Persepolis. Na obronę północnej granicy. Mógłbym oczywiście podnieść wysokość danin od moich wiernych niewolników, ale akurat teraz, kiedy buntują mi się jońskie miasta, w Karii trwają niepokoje, w Babilonie zjawił się nowy pretendent, podnoszenia podatków nie uważam za wskazane. Pieniądze jednak mieć muszę. – Zamilkł.

Przez cały czas zastanawiałem się nad tym, po co mnie wezwał.

– Chcesz, żebym udał się do Indii, panie?

– Tak.

– Chcesz, żebym zawarł umowy handlowe?

– Tak.

– Chcesz, żebym zbadał, jakie są te państwa indyjskie?

– Tak.

– Pragniesz przyłączyć całe Indie do perskiego imperium?

– Tak.

– Panie, nie wyobrażam sobie wspanialszej misji.

– To dobrze. – Dariusz wziął do ręki czerwony jedwabny list. – Ci ludzie chcą handlować z Persją.

– Co mają nam do zaoferowania, panie?

– Żelazo. – Dariusz posłał mi szeroki, złośliwy uśmiech. – Twierdzi się, że nasz kraj jest z żelaza. A teraz słyszę, że całe Indie obfitują w żelazo i ten, kto uzyska kontrolę nad kopalniami, może zbić fortunę! – Dariusz sprawiał wrażenie młodego kupca planującego jakieś handlowe posunięcie.

– Chcesz, żebym zawarł traktat?

– Tysiąc traktatów! Muszę mieć dokładne sprawozdania o stanie finansów każdego z krajów, które odwiedzisz. Chcę wiedzieć, jaki jest stan dróg, jakie metody opodatkowania i czy używają pieniędzy, czy też prowadzą handel wymienny. Zbadaj, jak zaopatrują i w jaki sposób transportują swoje wojska. Dowiedz się, co tam rośnie i ile jest zbiorów w roku. Zwróć szczególną uwagę na ich bóstwa. Moją polityką było zawsze popieranie tych religii, które cieszą się popularnością. Jeżeli udajesz, że czcisz lokalne bóstwa, warstwa kapłanów natychmiast staje po twojej stronie. A jeżeli masz za sobą kapłanów, nie potrzebujesz dużego garnizonu dla zachowania porządku. To bardzo dla nas ważne. Świat jest wielki, a nas, Persów bardzo mało. Podobnie jak Cyrus i Kambyzes rządzę nie-Persami poprzez ich kapłanów. I w tym właśnie t y możesz być bardzo dla mnie użyteczny. – Dariusz przybrał ton konspiratora, przyciszył nawet głos. – Z pewnych raportów wynika, że są Indusi, którzy bardzo poważają Zoroastra. Będziesz więc nie tylko moim wysłannikiem, lecz i kapłanem.

– Jako kapłan muszę głosić, że Mądry Pan jest jedynym bogiem. Będę musiał zwalczać demonów, których czczą Indusi.

– Nie będziesz tego robił. – Dariusz mówił twardo. – Będziesz uprzejmy wobec wszystkich kapłanów. Znajdziesz podobieństwa pomiędzy ich bóstwami i naszymi. Masz ich nie atakować. Nadejdzie dzień, kiedy będę rządził Indiami. Potrzebni mi wtedy będą kapłani. Musisz ich więc… oczarować. – Było to określenie Atossy.

Schyliłem się nisko.

– Będę ci we wszystkim posłuszny, panie.

Dariusz walnął upierścienioną dłonią w stół. W drzwiach ukazał się natychmiast pałacowy szambelan. Towarzyszyli mu dwaj ludzie. Jednym był indyjski eunuch; drugim żeglarz Skylaks, którego spotkałem już w Halikarnasie. Wielki Król traktował Skylaksa niemal jak równego sobie i ignorował trzęsącego się ze strachu eunucha.

Wskazał na dużą skórzaną torbę, którą trzymał Skylaks.

– Przyniosłeś to. Dobrze. Wyjmę swoją.

Dariusz odsunął gobelin przedstawiający Kambyzesa polującego na jelenie. Ciekawe, ale nie przypominam sobie w żadnym z pałaców gobelinu z wizerunkiem Dariusza. Za to podobizny Kambyzesa były wszędzie. O ile wiem, istnieje tylko jeden gobelin z podobizną Cyrusa w Suzie, w przedsionku komnat królowej, wykonany prymitywnie i wyjedzony przez mole, co nie dodaje mu uroku.

Za gobelinem znajdowała się głęboka nisza, a w niej zwykła szkatuła, taka, w jakiej kupcy trzymają pieniądze. Dariusz podniósł wieko i przez chwilę grzebał w jej wnętrzu. Wreszcie wyjął niewielką miedzianą płytkę. Tymczasem Skylaks wyjął podobną płytkę ze swojej skórzanej torby.

Nigdy przedtem nie oglądałem prawdziwej podróżnej mapy. Jedyną, jaką w ogóle widziałem, stanowił fantastyczny fresk pokrywający całą ścianę nowego pałacu w Babilonie. Wszystkie miasta i porty Babilonu, Azji Mniejszej i Egiptu, z czasów Nabuchodonozora, wyznaczono drogocennymi kamieniami. Ponieważ Babilończycy są dobrymi matematykami, należy przypuszczać, że odległości obliczone były prawidłowo.

Dariusz położył obydwie miedziane mapy Indii obok siebie na stole. Potem zaczął analizować istotne różnice pomiędzy swoją mapą a mapą Skylaksa.

– Zgodni jesteśmy jedynie co do rzeki Indus, którą mi wyrysowałeś.

Dariusz wskazał na długą linię rzeki wypływającej z wysokich gór na wschód od Baktrii, a kończącej się rozgałęzioną deltą, przy ujściu do tak zwanego Morza Indyjskiego.

Skylaks oświadczył, że jego mapa jest najnowsza. Ale zgodził się, że do żadnej mapy nie można mieć pełnego zaufania.

Nagle Dariusz rzucił czerwony jedwabny list na podłogę, tak żeby hinduski eunuch mógł go przeczytać.

– Od kogo jest to posłanie? – spytał. – I skąd pochodzi? – Następnie obrócił się w stronę Skylaksa: – Co z Indii właściwie widziałeś?

– Rzekę, panie. Część delty. Miasto Takszaśila na północy.

– Ono należy do mnie, nieprawdaż?

– Tak, panie. Cała dolina Indusu jest obecnie twoją dwudziestą satrapią. Granica jej znajduje się gdzieś tutaj. – Skylaks wskazał punkt na mapie. – Na wschód jest kraj pięciu rzek, które Indusi nazywają… jak? – Skylaks spojrzał na podłogę, na eunucha odczytującego posłanie.

– Pendżab, panie.

– Pendżab. Na północy leży królestwo Gandhara…

– Moje królestwo.

– Król płaci ci daninę, panie mój – powiedział taktownie Skylaks. Następnie pociągnął palcem wzdłuż całej krętej linii rzeki Indus z północy na południe. – Trzynaście miesięcy marszu od wysokich gór do delty. Ale na koniec to wszystko zostało twoje.

– Nie mówiąc już o trzystu pięćdziesięciu złotych talentach w postaci złotego piasku wypłacanych mi corocznie jako danina. Jest to najwyższa danina ze wszystkich moich satrapii, nie wyłączając Egiptu. Wyobrażacie sobie, ile można by uzyskać z całego kraju! – Kwadratowa ręka Dariusza przesuwała się po miedzianej mapie z lewej na prawą stronę, z zachodu na wschód. Zmarszczył brwi. – Ale c o to jest? – Moja mapa pokazuje dwie rzeki i trzy miasta, których nazw nie potrafię odczytać. A w ogóle… spójrzcie na zarys kraju! Moje Indie wyglądają jak okrągła tarcza. Twoje prawie jak półwysep. I co się dzieje na samym krańcu? Czy tam jest morze? Czy też spadamy tam już ze skraju świata?

– Tam jest następne morze, panie. I wysokie góry, dżungle, a dalej inne wielkie imperium, tak przynajmniej ludzie mówią.