Gore Vidal - Stworzenie Świata

W dniu urodzin Wielki Król namaścił sobie głowę zgodnie z rytuałem w obecności członków rodziny królewskiej i osób jej bliskich i obiecał spełnić ich życzenia. Tego roku, jeszcze w Suzie, Kserksesowi przypadło w udziale trzymanie srebrnego dzbana napełnionego różaną wodą, a Mardoniosowi otarcie jedwabną chustą brody i włosów Dariusza.

– Jakie z twoich życzeń mógłbym spełnić, Mardoniosie? – Wielki Król był w dobrym humorze, mimo niechęci do wszelkich rocznic i związanych z nimi myśli o śmierci.

– Dać mi namiestnictwo Babilonu na trzeci miesiąc nowego roku, Wielki Królu.

Jakkolwiek ceremoniał wymaga, aby Wielki Król nigdy nie okazywał zdziwienia, Kserkses powiedział mi, że jego ojciec był zaskoczony. – Babilonu? Dlaczego Babilonu? I dlaczego tylko na jeden miesiąc?

Mardonios jednak nie odpowiedział. Skulił się tylko u nóg Dariusza w czołobitnej pozycji oznaczającej: jestem twoim niewolnikiem, rób ze mną, co chcesz.

Dariusz patrzył surowym wzrokiem na Mardoniosa. Potem rozejrzał się po zatłoczonej sali. Chociaż nikomu nie wolno było patrzeć wprost na niego, Kserkses to uczynił. Kiedy Dariusz napotkał spojrzenie syna, Kserkses się uśmiechnął.

– Nigdy jeszcze nie zetknąłem się z kimś równie skromnym. – Dariusz udawał zakłopotanie. – Oczywiście, wiele fortun powstało w ciągu niespełna miesiąca. Ale z pewnością nie w Babilonie. Jeżeli idzie o pieniądze, ciemnowłosi ludzie są znacznie sprytniejsi od nas, Persów.

– Pojadę z nim, Wielki Królu, jeżeli zgodzisz się spełnić moje życzenie – odezwał się Kserkses. – Będę pilnował cnoty Mardoniosa.

– A kto dopilnuje twojej cnoty? – Dariusz nie żartował.

– Cyrus Spitama, jeżeli spełnisz życzenie, które na jego prośbę wyrażam. – Kserkses został dobrze poinstruowany przez Mardoniosa. – Dopilnuje też naszego religijnego wychowania.

– Cyrus Spitama przysiągł, że nawróci głównego kapłana Bel-Marduka na drogę Prawdy – oświadczył Mardonios.

– Widzę, że jestem ofiarą spisku – powiedział Dariusz. – Ale muszę postąpić tak, jak przystoi tego dnia królowi. Mardoniosie, synu Gobryasa, powierzam ci zarząd mojego miasta Babilonu w trzecim miesiącu nowego roku. Kserkses i Spitama będą ci towarzyszyć. Dlaczego chodzi ci o trzeci miesiąc? – Dariusz wiedział oczywiście doskonale, co mieliśmy na myśli.

– Wiszące ogrody na brzegu Eufratu będą w pełnym rozkwicie, Wielki Królu. To piękna pora roku – wyjaśnił Mardonios.

– Jeszcze piękniejsza dzięki temu, że w trzecim miesiącu roku Wielki Król będzie w odległości wielu mil stamtąd, w Suzie – roześmiał się Dariusz. Ten plebejski zwyczaj zachował do końca swoich dni. Nigdy mnie to nie raziło, raczej przeciwnie.

Babilon jest bardziej przytłaczający niż piękny. Wszystko zbudowano tu z takich samych ciemnych cegieł ulepionych z mułu Eufratu. Ale świątynie i pałace mają egipskie proporcje, poza tym w tamtych czasach mury miejskie były tak grube, że – jak to stale przypominali przybyszom mieszkańcy miasta – rydwan zaprzęgnięty w cztery konie mógł dokonać pełnego obrotu na koronie muru. Nie znaczy to, żebym kiedykolwiek zobaczył na którymś z tych murów rydwan czy inny pojazd. Nie było też na nich żadnych strażników. Najlepszy dowód na to, jak trwały panował w owych czasach pokój, dzieło Wielkiego Króla.

Jest coś niesamowitego w mieście, które istnieje od przeszło trzech tysięcy lat. Jakkolwiek Babilon wielokrotnie rujnowały działania wojenne, jego mieszkańcy – znani po prostu jako ciemnowłosi ludzie – odbudowywali swoje miasto zawsze dokładnie według starych planów; przynajmniej tak nam opowiadali. Miasto leży pośrodku wielkiego kwadratu, podzielonego niemal na równe części przez wartką, ciemną rzekę, Eufrat. Kiedyś broniły Babilonu zewnętrzne i wewnętrzne mury oraz głęboka fosa. Ale Dariusz, zmuszony po raz drugi do uśmierzenia buntu miasta, kazał zniszczyć część zewnętrznego muru. Po latach, kiedy Dariusz znowu musiał tłumić powstanie w mieście, zburzył praktycznie wszystkie mury i zasypał fosę. Myślę teraz, że jest mało prawdopodobne, żeby Babilończycy mieli nam sprawić nowe kłopoty. Ci ciemnowłosi ludzie są z natury leniwi, zmysłowi i posłuszni. Przez wieki rządzeni byli przez skorumpowanych i skłóconych ze sobą kapłanów. Od czasu do czasu kapłani jednej świątyni wywoływali bunt przeciwko kapłanom innej i wtedy w mieście wybuchały zamieszki gwałtowne jak letnia burza i równie szybko przemijające. Takie regularnie powtarzające się niepokoje są jednak kłopotliwe dla administracji.

Chociaż jestem zadowolony, że nie urodziłem się w Babilonie, to przyznać muszę, że żadne inne miejsce na Ziemi nie odpowiada tak doskonale gustom młodych ludzi, a zwłaszcza młodych mężczyzn wychowanych w surowych perskich rygorach.

O zachodzie słońca przejechaliśmy przez Bramę Isztar, nazwaną tak na cześć bogini, odpowiedniczki Anahity lub Afrodyty. Brama Isztar to w rzeczywistości dwa budynki bramne: jeden w zewnętrznym, drugi w wewnętrznym murze. Te olbrzymie budowle pokryte są kaflami o błękitnej, żółtej i czarnej glazurze, z wyobrażeniami różnego rodzaju dziwnych i groźnych zwierząt, nie wyłączając smoków. Efekt jest raczej niepokojący niż piękny. Spośród dziewięciu bram miasta, z których każda nosi nazwę jakiegoś bóstwa, Brama Isztar jest najważniejsza, ponieważ prowadzi do samego serca lewej części Babilonu, gdzie znajdują się świątynie, pałace i skarbce.

Tuż po przejeździe przez pierwszą bramę Mardoniosa przywitał ówczesny namiestnik i jego dwór. Z oczywistych powodów tożsamość Kserksesa i moją utrzymano w tajemnicy. Przedstawiono nas po prostu jako towarzyszy namiestnika na trzeci miesiąc roku.

Po rytualnej ofierze chleba i wody przemierzyliśmy wraz z eskortą honorową drogę procesyjną. Tę wspaniałą aleję wybrukowano dobrze dopasowanymi płytami wapniowymi, a budynki po każdej jej stronie pokryto glazurowanymi kaflami z wyobrażeniami lwów.

Po lewej stronie drogi znajduje się świątynia poświęcona jakiemuś bogu-demonowi, a po prawej tak zwany nowy pałac, wybudowany przez króla Nabuchodonozora w ciągu piętnastu dni, przynajmniej tak twierdzą miejscowi ludzie. Ostatni z bohaterskich królów Babilonu, Nabuchodonozor, wygnał Egipcjan z Azji, podbił też Tyr i Jerozolimę. Niestety, tak jak wielu Babilończyków, był obłąkany na punkcie religii. Wydaje mi się, że nie miał wyboru; kapłani Bel-Marduka sprawują władzę nad miastem i żaden król Babilonu nie jest naprawdę królem, dopóki nie włoży szat kapłańskich i nie chwyci, dosłownie, dłoni Marduka, to znaczy, nie uściśnie dłoni jego złotego posągu w wielkiej świątyni. Syrus, Kambyzes, Dariusz i Kserkses – wszyscy ściskali dłoń Marduka.

Ostatnie dni Nabuchodonozor poświęcił prawie w całości religijnym ceremoniom, podczas których często udawał, że to on jest kozłem ofiarnym. Raz nawet padł na czworaki i zaczął jeść trawę wiszących ogrodów. Ale w odróżnieniu od prawdziwego kozła nigdy nie został zarżnięty. Umarł w obłędzie jakieś pięćdziesiąt lat przed naszą wizytą w Babilonie. Nigdy nie spotkałem Babilończyka, który by nie lubił o nim mówić. Był ich ostatnim prawdziwym królem. Nawiasem mówiąc, pochodził ze starego rodu chaldejskiego, podobnie jak – jestem tego pewny, choć nie mam żadnych dowodów – ród Spitamidów.

Trzydzieści lat po śmierci Nabuchodonozora frakcja antykapłańska zaprosiła Cyrusa do Babilonu. Był to związek międzynarodowych handlarzy i wekslarzy, który usunął ostatniego króla, mętną zresztą postać, imieniem Nabonid. Dziwny ten władca interesował się wyłącznie archeologią. Można go było zwykle zastać nie w Babilonie, lecz na pustyni, gdzie odkopywał zaginione miasta Sumerów. Dzięki temu, że król całkowicie oddawał się przeszłości, kapłani przejęli teraźniejszość. Rządzili państwem i doprowadzili je do ruiny, a właściwie do chwały, gdyż dostało się pod panowanie Cyrusa.