Gore Vidal: Stworzenie Świata

– Powiem ci, co mogę. – Byłem uczciwy. – To znaczy to, co pamiętam, a moja pamięć, kiedy chodzi o niedawną przeszłość nie jest zbyt dobra. Potrafię powtórzyć ci każde słowo Wielkiego Króla Dariusza sprzed trzydziestu lat, za to zapomniałem już niemal wszystko co zeszłej zimy w Odeonie mówił Tukidydes.

– Masz szczęście. Też chciałbym zapomnieć. Ale on mi nie pozwala. To zapaśnik, wiesz przecież. Na dodatek kiepski zapaśnik. Taki, co to czepia się kurczowo, a potem ukradkiem gryzie. Ateny są o wiele za małe dla nas obu. Wcześniej czy później jeden z nas będzie musiał je opuścić. Ponieważ… – Perykles znowu przerwał.

Ma skłonność do litowania się nad sobą, co przyjmuje formę udawania, że w ogóle nie jest w stanie zrozumieć, o co chodzi opozycji. Na ostatnim zgromadzeniu zachowywał się wręcz dziecinnie. Zarzucono mu, że wydaje zbyt dużo państwowych pieniędzy na nowe budynki. Zamiast oświadczyć, że gdyby nie wydawał pieniędzy, połowa mieszkańców Aten byłaby bezrobotna, Perykles powiedział: „Bardzo dobrze. Wykończę te budowle za własne pieniądze. A potem będą służyły mnie, a nie miastu. „Ponieważ chóralne: „Nie!” zostało już poprzednio starannie wyreżyserowane, otrzymał kredyty i ocalił własny majątek.

Perykles sprawy polityczne bierze na pewno nazbyt osobiście. Bo też w takim małym mieście, gdzie przywódcy znają się nawzajem stanowczo za dobrze, ich wzajemne napaści są zawsze osobiste i wymierzone nie tylko, by ranić, lecz i jątrzyć.

W każdym razie przynaglany przez Peryklesa postarałem się w miarę możliwości odtworzyć jedyną prywatną rozmowę, którą przeprowadziłem z Temistoklesem. Odbyła się w Magnezji rok czy dwa przed jego śmiercią. Nie pamiętam już, dlaczego znalazłem się w tych okolicach. Pamiętam jednak, że gdy rozeszła się wiadomość, iż zbliża się Przyjaciel Króla, Temistokles wyprawił do mnie posłańca. Czy zechcę być jego gościem w domu namiestnika? Oczywiście jako Pers ucieszyłem się, że wielki człowiek mnie pamięta. Oczywiście jako Grek domyśliłem się, że czegoś ode mnie chce.

Pamiętam, że było późne popołudnie, chyba latem. Siedzieliśmy we dwóch na pięknym tarasie wychodzącym na ogrody jego rozległych włości. Przez wiele lat Temistokles zgromadził ogromny majątek, który rozmaitymi sztuczkami udało mu się wywieźć z Aten, zanim pozbawiono go władzy.

– Doszło do nieporozumienia między mną a satrapą Sardes. – Temistokles sam nalewał nam wino. – Drobna sprawa, ale… – Greckim zwyczajem wylał parę kropel wina na kamienną posadzkę. – Przed wielu laty ustawiłem w Atenach posąg zwany woziwodą. Na pamiątkę okresu, kiedy byłem nadzorcą wodnym, bardzo trudna robota, z której, jak sądzę, wcale nieźle się wywiązałem. Posąg jest z brązu, w starym stylu naturalnie, lecz wszystkim zawsze się podobał. Tak czy owak, po upadku Aten Persowie zabrali posąg i ustawili go w świątyni Hery w Sardes. (Tak, Demokrycie, powiedział „po upadku Aten”.) Wobec tego spytałem satrapę, czy mógłbym odkupić posąg od świątyni i odesłać go do Aten. Rozumiesz, jako symbol pokoju między Persami a Grekami i tak dalej.

Satrapa wpadł w furię. Oskarżył mnie o znieważenie Wielkiego Króla, o zdradę, o… – Temistokles nader szczegółowo wymieniał pogróżki satrapy. Był nimi szczerze wstrząśnięty. Starałem się go uspokoić. Przyrzekłem, że załatwię sprawę zarówno z kancelarią, jak z trzecim domem haremu. Mówiłem, że Wielki Król na pewno przykłada więcej wagi do traktatu pokojowego niż do jednego posągu. Niestety w tym samym mniej więcej czasie Ateńczycy uznali za właściwe zaatakować naszą prowincję, Egipt. Wielki Król w przystępie gniewu kazał Temistoklesowi zebrać flotę. W tydzień później Temistokles umarł, podobno ugryziony przez konia; a posąg woziwody do dzisiaj znajduje się w Sardes.

Kiedy zdołałem wreszcie przekonać Temistoklesa, że Wielki Król nie ulegnie naciskom byle satrapy Lidii, przystąpiliśmy do omawiania tysiąca rozmaitych spraw. Miał umysł bystry i chłonny. Zadawał wiele pytań i słuchał, jeśli nie wszystkich, to wielu moich odpowiedzi.

Ja też stawiałem mu pytania. Oczywiście, zagadnąłem go o Egipt. Już wtedy wszyscy wiedzieli, że w Egipcie żywioły niezadowolone liczą na pomoc z zewnątrz. Czy Ateńczycy poprą egipski bunt przeciw Persji? Odpowiedź Temistoklesa była stanowcza:

– Jeśli Ateńczycy nie są zupełnie obłąkani, czego nie można wykluczyć, jak wiem z osobistego doświadczenia – uśmiechnął się – nigdy nie zaatakują żadnego z krajów Azji i Afryki. Jaki by to miało cel? Na pewno nie zwyciężyliby. Nie są dość liczni.

Powtórzyłem te słowa Peryklesowi, który powiedział półgłosem:

– Ta. k, tak. Ma rację, że nas jest za mało. Mów dalej, proszę. Powtórzyłem resztę tego, co zapamiętałem. Przebieg naszej rozmowy był mniej więcej taki:

– Jestem pewien, że Atenom nie zagraża już nic ze strony Wielkiego Króla. – Temistokles obrzucił mnie spojrzeniem z ukosa, żeby zobaczyć, do jakiego stopnia na serio przyjąłem to stwierdzenie w ustach Greka na perskim żołdzie.

Nie chciałem się angażować.

– Nie cieszę się już zaufaniem Wielkiego Króla. Ale zgadzam się z tobą. Wielki Król pragnie tylko zachować to, co posiada. Jeśli moje modły zostaną wysłuchane, pójdziemy kiedyś na wschód…

– A jeśli moje modły zostaną wysłuchane, Ateńczycy pójdą na zachód.

– Czy powiedział dokąd? – Perykles siedział teraz tak blisko mnie, że czułem na policzku ciepło jego twarzy.

– Tak. Wspomniał o Sycylii i Italii. „Europa musi być grecka, oświadczył, musimy patrzeć na zachód.”

– Właśnie! A co mówił o mnie? – Ku mojemu rozbawieniu okazało się, że Perykles jest równie próżny jak wszyscy działacze polityczni. Na szczęście lub na nieszczęście, działacz polityczny niemal zawsze utożsamia się w końcu z ludem, któremu przewodzi. Kiedy Perykles myśli o Atenach, myśli o sobie. Kiedy pracuje na rzecz Aten, pracuje dla siebie. Ponieważ Perykles jest utalentowany i mądry, nie mówiąc o jego przebiegłości, Atenom powinno teraz dobrze się wieść.

Wprawdzie nie mogłem przypomnieć sobie, czy Temistokles wspomniał o swoim politycznym spadkobiercy, ale zmyślałem bez żenady. Wobec władcy nie obowiązuje prawdomówność.

– Temistokles uważał, że jesteś logicznym następcą jego następcy, Efialtesa. Powiedział mi, że nie traktuje poważnie klątwy, która ciąży na tobie jako na potomku Alkmeonidów… – Dorzuciłem to, bo ciekaw byłem reakcji Peryklesa na dość rozpowszechnioną w Grecji opinię, że na nim i na jego rodzinie ciąży klątwa bogów, albowiem przed dwoma stuleciami jeden z jego przodków zabił wroga w świątyni.

– Jak powszechnie wiadomo, klątwa została zdjęta, kiedy nasza rodzina odbudowała świątynię Apollina w Delfach. – Nie umiem z tej zdawkowej odpowiedzi wywnioskować, czy Perykles wierzy, czy nie, że klątwa nadal działa. Jeśli tak, Ateny na tym ucierpią, gdyż Perykles to Ateny, a w każdym razie on tak uważa. W miarę, jak się starzeję, coraz bardziej skłonny jestem wierzyć w trwałość klątw. Kserkses spodziewał się śmierci z rąk morderców i nie wątpię, że umierając wcale się nie dziwił, jeśli oczywiście zdążył w ogóle o czymś pomyśleć, zanim nimb królewski spłynął w kałużę krwi.

Zachowałem się, jak przystało na dworzanina.

– Temistokles mówił o tobie z szacunkiem. Przeciwnie niż o Kimonie, którego nienawidził. – To ostatnie było prawdą.

– Kimon był niebezpiecznym człowiekiem. Nie należało pozwalać mu na powrót. Ale Elpinika przechytrzyła mnie. Tak, dałem się nabrać tej paskudnej staruszce. Dotychczas nie wiem, jak jej się to udało. Podobno jest czarownicą. Może i jest. W każdym razie przyszła do mnie w stroju panny młodej. Czułem się zgorszony. „Jesteś za stara, żeby tak się perfumować i stroić”, powiedziałem. Lecz spierała się ze mną jak mężczyzna i postawiła na swoim. Kimon wrócił do domu. Teraz nie żyje, podczas gdy Tukidydes,…