Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Musisz dawać przykład. Nie wolno ci dotknąć żadnego z twoich żołnierzy. Odwracaj oczy, kiedy się kąpią.

Sofokles jednak nadal gorszy Ateńczyków. Powiadają, że gdy składa wizytę w zaprzyjaźnionym domu, młodzieńcy muszą się ukrywać. Nawiasem mówiąc, Peryklesa, który nigdy nie przejawiał najlżejszego zainteresowania chłopcami, uważa się z tego powodu za człowieka bez serca. Jest to nader osobliwa społeczność.

Aspazja zaprowadziła mnie na niską ławę. Usiadłem na brzegu, a ona przykucnęła przy moich stopach niczym wnuczka. Wniesiono wino. Nie opodal rozbrzmiewał dziewczęcy śmiech. Jeśli Aspazja nie dostarcza kobiet Peryklesowi, jak utrzymują jego wrogowie, to w każdym razie na pewno umie przyciągnąć do swego domu najbardziej utalentowane hetery ateńskie. Od lat nie bawiłem się tak dobrze jak ubiegłego wieczoru. Choć takie przyjemności w moim wieku są nie tylko niestosowne, lecz i niebezpieczne, miło było przypomnieć sobie, po raz pierwszy odkąd opuściłem Indie, jak czarujące jest mieszane towarzystwo inteligentnych kobiet i wybitnych mężczyzn. W Persji to rzecz zgoła niewyobrażalna. Toteż trzeba, jak sądzę, przyznać Ateńczykom zasługę wynalezienia nowego i zachwycającego rodzaju życia towarzyskiego.

Demokryt uważa, że zasługę należy przypisać głównie Aspazji. Mówi, że inne hetery ateńskie nie tylko nie są na jej poziomie, lecz i wieczory u nich bywają pijackie i nudne. Demokryt zna się na tym. Dzięki książęcej pensji od ojca może spędzać tyle czasu, ile mu się podoba, w domach kurtyzan. Na jego szczęście udało mu się też nie wpaść w szpony dorosłego mężczyzny. W sumie powinieneś, Demokrycie, być wdzięczny losowi, że tak ci sprzyja, dotychczas. Nic dziwnego, że tak często się śmiejesz. Spytałem Aspazję o Anaksagorasa.

– Jest w Koryncie.

– Czy wróci?

– Nie wiem. Mam nadzieję, że tak.

– Ja jestem tego pewien. Słyszałem obronę Peryklesa. – Ze szczelnie zasłoniętą twarzą poszedłem na zgromadzenie. Tukidydes atakował Anaksagorasa i jego teorie. Perykles bronił przyjaciela i pomijał teorie. Nie powiem, żeby któryś z mówców zrobił na mnie szczególne wrażenie. Perykles przemawia płynnie, z wdziękiem i umie, jeśli chce, uderzyć we frygijską nutę namiętności. Posługuję się terminem muzycznym, gdyż wódz używa głosu jak muzycznego instrumentu. Ale na procesie Anaksagorasa lira Peryklesa zamilkła. Obaj mówcy mieli myśli zaprzątnięte niedawnymi wydarzeniami, najazdem Sparty, utratą Beocji, buntem w Eubei. W pewnym sensie to Peryklesowi wytoczono proces, akurat w momencie kiedy był bardziej niż kiedykolwiek potrzebny. Gdy w końcu zgromadzenie orzekło, że Anaksagoras nie jest ani medofilem, ani ateistą, był to po prostu dowód zaufania do Peryklesa. Tukidydes ciężko przeżył porażkę w zgromadzeniu. Zapowiada, że ponowi atak kiedy indziej. Pewien jestem, że dotrzyma słowa. Anaksagoras taktowanie opuścił Ateny po rozprawie. Przyznaję, że brak mi go, może nie mniej niż Peryklesowi.

Pochwaliłem Aspazję za wino, muzykę, wonne powietrze. Śmiech Aspazji brzmi przyjemnie.

– Jakże ubogi wydaje ci się na pewno mój dom w porównaniu z haremem Wielkiego Króla.

– Skąd wiesz, że znam harem?

– Byłeś powiernikiem starej królowej i jesteś ulubieńcem królowej matki. O, wiem o tobie wszystko! – Rzeczywiście tak było. Najwidoczniej Greczynki z perskiego haremu potrafią w jakiś sposób utrzymywać kontakty z kobietami w miastach greckich. Zdumiało mnie, jak wiele Aspazja wie o życiu na dworze. – Przecież mój ojciec służył Wielkiemu Królowi, co przypominają nam codziennie konserwatyści.

– Wielki Król bardzo kochał Milet – oświadczyłem. W rzeczywistości Milet sprawił Persji więcej kłopotu niż wszystkie inne miasta Azji Mniejszej razem wzięte. Kserkses chciał go zrównać z ziemią.

Perykles przyłączył się do nas tak cicho, że zdałem sobie sprawę z jego obecności, dopiero gdy poczułem dłoń na ramieniu i usłyszałem jego słynny ściszony głos.

– Witaj, Cyrusie Spitamo.

– Wodzu! – Nie dopuścił, bym wstał, przyciskając mocniej dłonią moje ramię.

– Nie wstawaj, pośle. Usiądę przy tobie.

Aspazja poszła po wino dla Peryklesa. Zauważyłem, że przyjęcie trwa nadal, jakby wcale w komnacie nie pojawił się władca. Nawet w ciemnościach, jakie mnie otaczały, mężczyzna siedzący przy mnie istotnie górował nad wszystkim. Nie uświadamiałem sobie, że Perykles jest o tyle ode mnie wyższy.

– Zaniedbywaliśmy cię – powiedział – ale nie z własnej woli.

– Rozumiem, wodzu.

– Wiesz, że to ja posłałem Kalliasa do Suzy dla zawarcia pokoju.

– Tak. Wiedzieliśmy to już wtedy.

– Mam nadzieję, że wiesz również, jak przeciwny byłem wyprawie egipskiej. Przede wszystkim stanowiło to skandaliczne pogwałcenie naszego traktatu. Skoro jednak nie zdołałem przedstawić go w należyty sposób zgromadzeniu, nie mogłem się też na niego powołać. W każdym razie traktat, przedstawiony czy nie, pozostanie ważny, póki zależy to od obecnego rządu.

– Wielki Król powiedziałby to samo.

– Oto czego doczekaliśmy! – Perykles klasnął w dłonie. Z radości? Nie umiałem tego poznać po jego głosie. – Znałeś Temistoklesa – stwierdził raczej, niż spytał.

– Tak. Wystąpiłem jako tłumacz, kiedy pierwszy raz przybył do Suzy.

Perykles wstał. Ofiarował mi ramię, muskularne ramię wojownika. Podniosłem się z trudem.

– Chciałbym z tobą porozmawiać na osobności.

Przeszliśmy przez pokój. Perykles wprawdzie przystawał, żeby zamienić kilka słów z tym czy innym gościem, lecz ani razu nie zwrócił się do żadnej kobiety, prócz Aspazji. Zaprowadził mnie do małego dusznego pokoju cuchnącego stęchłą oliwą.

– Tutaj pracuję. – Usadowił mnie na krześle. Siedzieliśmy tak blisko siebie, że czułem woń jego potu, przypominającą zapach rozgrzanego mosiądzu. – Miałem dwadzieścia osiem lat, kiedy skazano Temistoklesa na wygnanie. Uważałem go za największego człowieka, jaki kiedykolwiek żył w tym mieście.

– Obecnie jednak… – zacząłem jak dworzanin, ale wódz mi przerwał; nie jest łasy na pochlebstwa, w każdym razie te w perskim stylu. Jako Grek, woli odmianę attycką.

– Zmieniłem zdanie od tego czasu. Był to człowiek zachłanny. Brał pieniądze od każdego, nawet od tyrana z Rodos, co jest niewybaczalne. Co gorsze, położywszy rękę na pieniądzach tyrana nie zrobił nic, żeby mu pomóc.

– Może w ten sposób Temistokles chciał dowieść, że prawdziwy z niego demokrata. – Nie mogłem powstrzymać się od żarciku kosztem stronnictwa Peryklesa.

Pominął żart milczeniem.

– Temistokles pokazał, że jego słowo nic nie znaczy. Ale był to w swoim czasie nasz największy wódz. Co ważniejsze, czy może w ogóle najważniejsze, rozumiał świat lepiej niż wszyscy inni znani mi ludzie.

– Nawet Anaksagoras?

– Anaksagoras zna wiele tajemnic dotyczących stworzenia świata. Te sprawy są naturalnie ważne i bardzo głębokie. Ja jednak miałem na myśli politykę. Temistokles wiedział, co ludzie zrobią, zanim jeszcze oni sami to wiedzieli. Umiał patrzeć w przyszłość. Umiał przewidzieć, co się zdarzy niebawem, i nie sądzę, żeby ten dar otrzymał od Apollina. Nie. Sądzę, że umiał przepowiadać przyszłość, ponieważ w pełni rozumiał teraźniejszość. Dlatego chcę wiedzieć… – Perykles przerwał. Miałem uczucie, że na mnie patrzy.

– Co chciałbyś wiedzieć, wodzu?

– Co Temistokles mówił wam o Atenach, o Sparcie, o Persji. Oczywiście nie wezmę ci za złe, jeśli nie zechcesz mi powiedzieć.