Gore Vidal: Stworzenie Świata

Wczoraj Perykles uczcił wieczorem muzycznym w domu Aspazji trzecią rocznicę mojej misji. Jak wszystko co dotyczy owej rzadko oficjalnie uznawanej, a jeszcze rzadziej chwalonej misji, przyjęcie odbyło się we względnej tajemnicy, zorganizowane w ostatniej chwili. Tuż przed zachodem słońca, kiedy miałem już kłaść się do łóżka, przybiegł Demokryt z wiadomością, że Perykles chciałby mnie zobaczyć. Pospieszyliśmy przez miasto zasłoniwszy twarze szalami, aby konserwatyści nie zorientowali się że niecny przedstawiciel Wielkiego Króla spiskuje z Peryklesem, jak pozbawić Ateny wolności.

Dwaj scytyjscy policjanci stali na warcie u wejścia na dróżkę – trudno by to było nazwać ulicą – która prowadzi do domu Aspazji. Spytali Demokryta, czego tu szukamy. Podał im jakieś hasło, i pozwolili nam przejść.

Zgrzałem się, zanim dotarliśmy na miejsce. Lato tu bywa równie gorące jak zima mroźna. Tutejszy klimat jest właściwie niemal tak samo okropny jak w Suzie, jeśli to w ogóle możliwe. Co prawda zrobiłem się teraz nadzwyczaj wrażliwy na gorąco czy zimno. Wczoraj wieczorem wchodząc do domu Aspazji spływałem potem.

Demokryt mówi mi, że dom urządzono bardzo wytwornie. Ale skąd mógłbyś to wiedzieć? Mimo bogactwa twego pradziadka dom w Abderze, gdzie się chowałeś, to, mówiąc oględnie, wiejska chałupa. W tych stronach tylko dom Kalliasa wydaje mi się zarazem wygodny i okazały. Oczywiście, mam świadomość, że na marmurowych posadzkach leżą dywany, a w piecykach pali się słodko pachnące drewno.

Do wnętrza domu Aspazji wchodzi się przez długi, wąski, nisko sklepiony korytarz prowadzący na mały dziedziniec. Na prawo od dziedzińca znajduje się sala recepcyjna z kolumnadą, nie o wiele obszerniejsza niż pokój, w którym teraz siedzimy chroniąc się przed słonecznym żarem.

Od pierwszej chwili nie ulegało dla mnie wątpliwości, że pani domu pochodzi z Miletu. Kosztowne perfumy przesycały powietrze, a muzykanci grali tak cicho, że kto nie chciał słuchać muzyki, nie był do tego zmuszony. Rzadko to się zdarza w Atenach, których mieszkańcy są tak mało muzykalni, że na koncercie starają się słyszeć każdą nutę, chcąc za wszelką cenę zrozumieć, dlaczego powinni być zachwyceni. Grecy z Azji Mniejszej są inni. Muzykę traktują jako dopełnienie rozmowy, jedzenia, nawet zabaw miłosnych. Muzyka to dla nich cząstka powietrza, którą oddychają, a nie równanie matematyczne, które ma rozwiązać Pitagoras.

W pomieszczeniu znajdowało się kilkanaście osób. Demokryt mówi, że było tam dziesięciu gości i kilkoro niewolników z Sardes grających na różnych instrumentach i podających potrawy. Przywitał mnie Ewangelos, ochmistrz Peryklesa. Ta głośna osobistość przebywa zwykle na wsi doglądając posiadłości wodza i jego dwóch prawowitych synów; tydzień temu jednak Ewangelos przyjechał do miasta, gdzie wraz z resztą Aten świętuje tropaion zwycięstwa, który zgromadzenie właśnie przyznało Peryklesowi. Oficjalnie tropaion przyznany został za odzyskanie Eubei. Naprawdę wzniesiony będzie na cześć Peryklesa za przebiegłość, z którą poradził sobie z królem Sparty ubiegłej zimy, kiedy armia spartańska okupowała Attykę i Ateńczycy tłoczyli się za swoimi długimi murami.

Gdy z kwatery głównej Spartan w Eleusis nadeszło żądanie poddania miasta, zgromadzenie skłonne było to zrobić. Ostatecznie Sparta ma przecież najlepszą armię w świecie greckim. Dlaczego więc się opierać? Ateny to potęga morska, nie lądowa. Lecz Perykles nie zamierzał poddawać czegokolwiek. Doprowadził do potajemnego spotkania z królem Sparty, młodzieńcem o zdumionych oczach, który do tego czasu nie był nigdzie poza Peloponezem. Podejrzliwa starszyzna spartańska, świadoma jak młody i niedoświadczony jest król, wyznaczyła specjalnego doradcę, żeby czujnie pilnował chłopca. Ale, jak później twierdził Perykles, tego typu spartańska ostrożność po prostu podwaja cenę. Nieletni król otrzymał trzy złote talenty do zainkasowania w Delfach, podczas gdy doradca, sprytny polityk, dostał od razu siedem złotych talentów. Po opłaceniu króla i doradcy spartańscy żołnierze natychmiast ruszyli do domu. Chłopiec został przez starszyznę skazany na ogromną grzywnę, specjalny doradca natomiast uciekł na Sycylię, gdzie, jak przypuszczam, korzysta obecnie ze swoich bogactw.

– Zastanawiam się tylko – powiedział Perykles na przyjęciu – jak wytłumaczyć tę wypłatę zgromadzeniu.

Rada Aspazji była nieskomplikowana.

– Przedstawiając swoje rachunki dodaj po prostu: „konieczne wydatki – dziesięć talentów”.

Jestem pewny, że Perykles tak właśnie postąpi. Wszyscy, rzecz jasna, wiedzą, że Spartan przekupiono. Gdy gratulowałem Peryklesowi, że Ateny tak tanio zapłaciły za pokój, jego odpowiedź była smutna:

– Nie kupiłem pokoju. Kupiłem czas.

Ale niepotrzebnie wybiegłem naprzód. Chociaż Peryklesa jeszcze nie było, Aspazja aż nadmiernie wynagrodziła nam jego nieobecność. Ma ona czarujący głos, kiedy mówi, z wielkim uczuciem śpiewa miletyjskie pieśni, nikt lepiej od niej nie recytuje poezji. Uważam naturalnie, że nie ma na świecie języka piękniejszego niż jońska greczyzna. Tak, Demokrycie, to język piękniejszy nawet niż perski.

– Chciałam cię poznać od pierwszego dnia twojego pobytu w Atenach. – Ujęła moją dłoń w obie ręce. Aspazja sprawia wrażenie, że szczerze myśli to wszystko, co mówi.

Kiedy chwaliłem odwagę, którą okazała zapraszając mnie do domu, roześmiała się.

– Zawsze zaliczano mnie do medofilów. Nie przejmuję się tym. Ale są momenty, kiedy… – Urwała. Znowu przeklinałem swoją ślepotę. Ileż dałbym za możność przyjrzenia się jej twarzy! Demokryt mówi, że Aspazja jest drobna i że jakby zeszczuplała od ostatniej zimy. Włosy ma jasnobrązowe, nie farbowane, tak mu się przynajmniej wydaje. Nie jesteś jeszcze w tych sprawach tak biegły jak ja, niegdyś.

Aspazja przedstawiła mi paru mężczyzn. Wśród nich Formiona, prawą rękę Peryklesa w zgromadzeniu, i wodza imieniem Sofokles. Dawno temu, kiedy miał dwadzieścia kilka lat, napisał tragedię, która otrzymała pierwszą nagrodę na dionizjach. Stary Ajschylos, wściekły, że znalazł się na drugim miejscu za młodym parweniuszem, przeniósł się na Sycylię, gdzie bystrooki orzeł położył kres ich rywalizacji dobrze wycelowanym żółwiem. Zawsze bawi mnie myśl o tym, jak umarł Ajschylos.

Sofokles jest tu przedmiotem zgorszenia, zaleca się bowiem otwarcie do młodych mężczyzn z tej samej sfery. Z niewiadomych powodów w Atenach jest to objęte tabu. Ateńczycy co prawda zachęcani są do współżycia z dorastającymi chłopcami z własnej sfery, ale kiedy chłopiec ma już prawdziwy zarost, musi zaniechać stosunków z mężczyznami. Powinien się ożenić i założyć rodzinę. Po wypełnieniu tego obowiązku wypada mu znaleźć sobie chłopca, aby kontynuować… co?, powiedzmy, szkolenie nowego obywatela i żołnierza. Zwyczaje takie znane są i gdzie indziej, zwłaszcza wśród naszych aryjskich kuzynów, plemion północnych. Mimo to nie jestem w stanie zrozumieć, dlaczego tak bezwzględny zakaz dotyczy stosunków seksualnych między dorosłymi mężczyznami, jeżeli są to obywatele Aten. Wprawdzie niewolnicy i cudzoziemcy nie sprawiają zawodu mężczyznom, którzy lubią tego typu rozrywki, ale jeżeli dwaj dorośli obywatele chcą żyć ze sobą, z miejsca tracą prawo do publicznego urzędu.

Sofoklesowi na razie udaje się i zachować urząd, i uwodzić młodych obywateli. Lecz Perykles żywi do niego żal. Ostatnio surowo zbeształ swego przyjaciela. Upomniał kolegę jako naczelny wódz: