Gore Vidal - Stworzenie Świata

W tym czasie Cy-lu zgadzał się już ze mną, że nadeszła pora, aby Konfucjusz pojednał się z baronem K’angiem.

– Nie martw się – powiedział – ja to z nim załatwię.

Po długich rokowaniach Konfucjusz przyjął zaproszenie barona do tak zwanego szałasu leśnego. W pogodny letni dzień, pod eskortą kompanii łuczników Ci, wyjechaliśmy z miasta lekkim wozem zaprzężonym w cztery konie.

– Mam nadzieję – rzekł do mnie baron, kiedy czyniono ostatnie przygotowania – że nie obrazi się, jeśli przyjmę go w starym pawilonie myśliwskim mego ojca. Mogę się tylko modlić, by wiejska prostota tego domku przemówiła do jego poczucia proporcji. – Jajowata twarz barona nie przejawiała, jak zwykle, żadnych emocji, kiedy dodał: – Cyrusie Spitamo, dostojny gościu, wyświadczyłeś nam przysługę, której szybko nie zapomnimy.

Droga przez las była przyjemna. Ptaki wróciły już z dalekiego południa, drzewa stały we wczesnym listowiu, leśne kwiaty nasycały powietrze delikatnym zapachem, który zawsze pobudza mnie do niepohamowanego kichania.

Pierwszego wieczoru spożywaliśmy iście królewską wieczerzę złożoną z dziczyzny i świeżych ryb. Spaliśmy w namiotach. Nie widzieliśmy smoków, karłów ani rozbójników. Ale spotkaliśmy nazajutrz rano samotnego mędrca-pustelnika, który, jak przeważnie samotni mędrcy-pustelnicy, był niezwykle gadatliwy. Nic nie rozwiązuje języka tak jak ślub milczenia.

Człowiek ten od lat nie ścinał ani nie mył włosów i brody. Mieszkał na drzewie, niezbyt daleko od szlaku leśnego. W rezultacie był dobrze znany podróżnym przejeżdżającym przez te okolice. Podobny do indyjskiej małpy, rzucał się na obcych, by im urągać. Lubił przeciwstawiać prostą doskonałość własnego życia światowości wszystkich innych ludzi. Chińscy mędrcy-pustelnicy są dokładnie tak samo nieznośni jak ci, którzy trafiają się w dolinie Gangesu; na szczęście nie są tak liczni.

– Ach, Mistrz K’ung! – Mędrzec-pustelnik pozdrowił Konfucjusza, który wysiadł z wozu, ażeby dyskretnie ulżyć sobie w morwowym gaju.

Konfucjusz powitał go uprzejmie.

– Powiedz mi, mistrzu K’ung, czy istnieje zbrodnia większa niż nadmierna liczba pragnień?

– Zbrodnią jest jedno grzeszne pragnienie. – Konfucjusz mówił łagodnie. Był przyzwyczajony do obelg mędrców-pustelników. Podobnie jak Budda chcieli zniweczyć świat, który on chciał tylko naprawić. Odsunęli się od świata. On w nim pozostał.

– Czy jest większa klęska niż niestałość? – zapytał dzikus.

– Niezadowolenie ze swojego miejsca w życiu można nazwać klęską.

Mędrzec-pustelnik bynajmniej nie był rad z tak dosłownych odpowiedzi na swoje retoryczne pytania.

– Czy jest nieszczęście większe niż pożądliwość?

– Czy nie zależy to od przedmiotu pożądania? Pożądać tego, co jest dobre w oczach Nieba, na pewno nie jest nieszczęściem.

– Wiesz, czym jest Niebo?

– Dla tego, kto słucha Mistrza Lao – Konfucjusz znał swoich wrogów – jest to droga, której nie można opisać słowami. I ja więc przez szacunek dla Mistrza Lao nie opiszę jej słowami.

I tą odpowiedzią mędrzec-pustelnik wcale nie był zachwycony.

– Mistrzu K’ung, ty wierzysz, że największe znaczenie mają ofiary przodkom składane przez Syna Nieba.

– Wierzę w to.

– Lecz nie ma już Syna Nieba.

– Był. I będzie. Tymczasem ofiary przodkom składa się nadal, choć niedoskonałe, gdyż brak Samotnego.

– Jaki jest sens ofiary przodkom?

Zaskoczyło mnie, że Konfucjusza stropiło zetknięcie się z czymś, z czym na pewno niesłychanie rzadko stykał się na tej starej ziemi, z nowym pytaniem.

– Jaki jest sens ofiary dla przodków? – powtórzył.

– Tak. Jak to się zaczęło? Co to oznacza? Wytłumacz mi, Mistrzu K’ung.

– Nie wiem nic o tym. – Konfucjusz patrzył na dzikusa jak na drzewo, które znienacka się zwaliło, zagradzając mu drogę. – Kto by ten obrzęd wyjaśnić umiał, ten nie miałby z rządzeniem światem większej trudności niż ze spojrzeniem na to. – I pokazał swoją dłoń. *

– Skoro nie rozumiesz najważniejszego z naszych obrzędów, jak możesz choćby w najmniejszym stopniu znać wolę Nieba?

– Przekazuję jeno nauki starożytnych, lecz sam niczego nie tworzę. * – Konfucjusz zaczął jakby obchodzić drzewo na swojej drodze. Ale mędrzec-pustelnik nie miał zamiaru go przepuścić; położył rękę na ramieniu Mistrza.

– To nie przystoi. – Fan Cz’y strącił dłoń pustelnika. Kiedy Konfucjusz sadowił się w wozie, twarz dzikusa wyrażała raczej nienawiść niż bierność zalecaną przez wyznawców niezmienności świata.

Nie mogłem się powstrzymać od zakpienia z niego.

– Skąd się to wszystko wzięło? Kto stworzył świat? – zapytałem. Przez chwilę myślałem, że mnie nie usłyszał. Na pewno na mnie nie spojrzał; wpatrywał się w przygarbione plecy Konfucjusza. Lecz nagle, kiedy zbierałem się już do odejścia, powiedział lub zacytował:

– Duch doliny nigdy nie umiera. Zowią go tajemniczą kobietą. Wrota tajemniczej kobiety zwane są korzeniem nieba i ziemi. Ów korzeń jest tu, w nas, zawsze. Niezależnie od tego, ile z niego czerpiesz, nigdy nie uschnie.

– Czy to znaczy, że powstaliśmy z wód jakiegoś pierwotnego łona? – Pytanie pozostało bez odpowiedzi. Nagle pustelnik wrzasnął:

– Mistrzu K’ung, czy należy odpłacać dobrem za nienawiść? * Konfucjusz nie spojrzał w jego stronę, ale odpowiedział:

– Czymże wtedy odpłacić za dobro? *

Byłem już w wozie. Usłyszałem, jak Konfucjusz mruczy pod nosem:

– Co za głupiec.

– Tak samo jak Mistrz Lao – rzekł Cy-lu.

– Nie. – Konfucjusz zmarszczył czoło. – Mistrz Lao jest mądry. I nikczemny. Powiedział, że skoro obrzędy kultu przodków wygasają, znika też lojalność i dobra wiara; i zapanował bezład. Moim zdaniem głosi z gruntu bezładną doktrynę.

Chyba nigdy w życiu nie widziałem prywatnej rezydencji tak pięknej jak „leśny szałas” ojca barona K’anga. Co ciekawe, nikt z moich towarzyszy nie widział dotychczas posiadłości starego dyktatora leżącej w odległości około pięćdziesięciu mil na południe od stolicy.

W środku obszernej leśnej polany skonstruowano szereg tarasów tak, że człowiekowi, który idzie po stopniach prowadzących do najwyższego pawilonu, wydaje się, jakby płynął po ogromnym zielonym morzu obramowanym na południu pasmem fioletowych wysp-gór, pokrytych jeszcze zimowym śniegiem.

U stóp pierwszego tarasu powitał nas marszałek dworu, który następnie towarzyszył nam na sam szczyt budowli. „Leśny szałas” to kompleks pokoi, przedsionków, galerii i pawilonów zbudowanych na czterech sztucznych tarasach pośród ciągu cudownych ogrodów. Z każdego miejsca, czy to w środku, czy na zewnątrz, widzi się niebo, kwiaty, drzewa. Ogrody i pałac to dzieło architektów z Cz’u, południowego kraju nad rzeką Jangcy, słynącego w całym Królestwie Środka ze wspaniałych budowli, ogrodów, kobiet i… smoków, jak ku swemu przerażeniu odkrył książę Sze.

Dekoracyjne stawy odbijały blade światło południowego wyblakłego nieba. Bladozielona rzęsa zasnuła powierzchnię wody niczym sieć, w której delikatne oczka złapały się lotosy. Przy brzegach kwitły żółte storczyki podobne do zastygłych w locie motyli. Wszyscy ogrodnicy odziani byli w skóry lamparcie. Nie wiem, dlaczego. Wiem natomiast, że daje to efekt dziwaczny, ale tajemniczo piękny i podobno jak najbardziej typowy dla ogrodów Cz’u.

Na najwyższym poziomie znajduje się dwupiętrowy budynek ze szlifowanego do połysku czerwonego kamienia. Z uniżoną grzecznością marszałek dworu wprowadził nas do sieni tak wysokiej, szerokiej i długiej jak sam budynek. Wszyscy byliśmy olśnieni porywającą urodą i lekkością wnętrza – to znaczy wszyscy oprócz Konfucjusza, który wyglądał ponuro i srogo.