Gore Vidal - Stworzenie Świata

– Skoro nasi władcy lubią, żeby obsługiwano ich w grobach tak samo jak w pałacach, pragnienie godziwe i całkowicie zgodne z tradycją, weszło w zwyczaj zabijanie przydatnych mężczyzn i kobiet, koni i psów. Jest to słuszne do pewnego stopnia, co książę Czou naświetlił tak pięknie, jak piękne było wszystko, co robił. Zwrócił uwagę na fakt, że zwłoki ludzkie szybko się psują, ciała szybko obracają się w proch. Najpiękniejsza konkubina świata utraci swe kształty i obróci się w zwykłą glinę. Książę Czou powiedział: „Gdy owe zabite kobiety i zabici mężczyźni obracają się w glinę, tracą swoje pierwotne kształty i pierwotną przydatność. Nietrwałe ciała zastąpmy więc prawdziwymi wizerunkami z gliny tak wypalonej, że trwać będzie wiecznie. W obu wypadkach wielki pan otoczony jest postaciami z gliny. Lecz jeśli są to wizerunki ulepione z gliny, która zachowuje swój kształt, jego duch będzie mógł przez wieczność całą spoglądać na wiernych niewolników.”

Uczniowie byli zadowoleni. Nieważne, czy książę Czou kiedykolwiek coś podobnego powiedział. Konfucjusz przypisał mu te słowa, i to wystarczyło. Oczywiście, każdy inteligentny Chińczyk jest zdania, że ofiary z ludzi na szeroką skalę są bezcelowym marnotrawstwem potępionym według Konfucjusza przez dynastię Czou.

– Naturalnie – zauważył Cy-lu – mieszkańcy C’in nie szanują ludzkiego życia.

– To prawda – potwierdziłem. – Kiedy spytałem dyktatora C’in, dlaczego czuje się zobowiązany tylu ludzi skazywać na śmierć za błahe przestępstwa, odpowiedział: „Jeśli należycie myjesz głowę, zawsze stracisz kilka włosów. Jeśli wcale nie będziesz mył głowy, stracisz wszystkie włosy.”

Uzmysłowiłem sobie ku swojemu zdziwieniu, że większość obecnych zgadza się z Huanem. Ale też mieszkańcy Królestwa Środka skłonni są pochwalać karę śmierci za wykroczenia, jakie my ukaralibyśmy zwykłym okaleczeniem lub nawet tylko chłostą.

Kwestia żałoby, pogrzebów, powinności wobec zmarłych fascynuje Chińczyków bardziej jeszcze niż nas. Nie zdawałem sobie w pełni sprawy, dlaczego tak jest, dopóki Cy-lu nagle nie spytał Mistrza:

– Czy zmarli wiedzą, że modlimy się za nich?

Wiedziałem – któż nie wiedział? – że Konfucjusz nie znosi pytań, na które nie ma odpowiedzi.

– Nie uważasz, że całkiem wystarczy, jeśli m y wiemy, co robimy oddając im cześć?

– Nie. – Jako najstarszy i najbardziej żarliwy uczeń Konfucjusza Cy-lu bynajmniej nie lękał się sprzeciwić Mistrzowi. – Skoro dusze i duchy nie istnieją, nie widzę, dlaczego mielibyśmy zadawać sobie trud, żeby przejednać je lub im służyć.

– Lecz jeżeli istnieją? – Konfucjusz się uśmiechnął. – Co wtedy?

– Musielibyśmy je czcić oczywiście, ale…

– Skoro nie możemy wiedzieć na pewno, czy nie lepiej postępować tak jak nasi przodkowie?

– Być może. Koszta pogrzebu mogą jednak zrujnować rodzinę. – Cy-lu był uparty. – Musi być inny, rozsądniejszy sposób dogodzenia i duchom, i żywym.

– Przyjacielu, nie umiesz jeszcze ludziom służyć, jak możesz służyć duchom? * – Konfucjusz spojrzał, bezwiednie chyba, na Jen Hueja, który patrzał na niego i uśmiechał się; każdy szczegół czaszki młodzieńca był już widoczny pod zwiotczałą skórą. – Poza tym świat, który się liczy, to nasz świat, świat ludzi żywych. Kochamy i szanujemy tych, którzy żyli przed nami, odprawiamy więc obrzędy przypominające, że stanowimy jedność z naszymi przodkami. Prawdziwe znaczenie tych obrzędów nie jest łatwe do pojęcia, nawet dla mędrca. Dla prostych ludzi jest to wielka tajemnica. Traktują ten ceremoniał jako nabożeństwo odprawiane, żeby przebłagać groźne duchy, a przecież nie o to chodzi. Niebo jest daleko. Człowiek jest blisko. Czcimy umarłych dla dobra żywych.

Zawsze zachwycały mnie uniki Konfucjusza, kiedy mówiło się o Niebie. Chciałem zadać mu dalsze pytania, lecz przerwało nam przybycie Żan C’iu i Fan Cz’y. Obaj przykucnęli w głębi pokoju, jak chłopcy spóźnieni na lekcję w szkole.

Konfucjusz przez długą chwilę spoglądał na Żan C’iu. Potem spytał:

– Co cię tak długo zatrzymało?

– Sprawy państwowe, Mistrzu. – Żan C’iu mówił cicho. Konfucjusz potrząsnął głową.

– Gdyby o sprawy państwowe chodziło i ja uczestniczyłbym w naradzie, choć obecnie urzędu nie pełnię, * wiedziałbym więc o tym. – Zapadło kłopotliwe milczenie. Po czym Konfucjusz się odezwał:

– Pochwalacie nowe podatki?

– Dziś rano rozlepiłem obwieszczenia o podatkach na murze Długiego Skarbca z rozkazu barona K’anga.

– O tym wszyscy wiedzą. – Raz przynajmniej nie było widać koniuszków dwóch przednich zębów; starzec tak ściągnął swe królicze usta, że upodobnił się niemal do szatańskiego demona piorunów. – Nie pytałem, czy rozlepiłeś nowe zarządzenia; pytałem, czy je pochwalasz.

Żan C’iu wydawał się smutny i zdenerwowany.

– Jako ochmistrz rodziny Ci muszę być posłuszny kanclerzowi. Konfucjusz wybuchnąłby gniewem, gdyby tylko potrafił.

– We wszystkich sprawach?

– Mam obowiązki, Mistrzu. Zawsze głosiłeś zasadę, że każdy powinien służyć prawowitemu panu.

– Nawet jeśli żąda, żebyś popełnił świętokradztwo? Żan C’iu wydawał się zdziwiony.

– Świętokradztwo, Mistrzu?

– Tak, świętokradztwo. Ostatniej wiosny baron K’ang udał się na górę Taj. Duchowi góry złożył w ofierze kawał nefrytu. Ponieważ wolno to uczynić tylko monarsze, baron popełnił świętokradztwo. Czy asystowałeś mu podczas obrzędów na górze Taj?

– Tak, Mistrzu.

– Więc także popełniłeś świętokradztwo. – Konfucjusz gwałtownie złożył swój oficjalny wachlarz. – Przystąpiłeś już do ściągania nowych podatków?

Żan C’iu skinął głową ze wzrokiem utkwionym w podłogę.

– To, co robisz jest niesprawiedliwe. Podatki są zbyt wysokie. Ludzie będą cierpieć. Powinieneś był postarać się odwieść barona od jego zamiaru. Powinieneś był uprzedzić go o konsekwencjach jego postępowania.

– Ostrzegłem go, że podatki mogą… że wzbudzą niezadowolenie.

– Kiedy władca nie chce postępować sprawiedliwie wobec swojego ludu, jego sługa powinien zrzec się urzędu. Twój obowiązek był jasny. Należało zrezygnować ze stanowiska ochmistrza rodziny Ci.

W pokoju rozległ się jakby syk. Obecni jednocześnie wciągnęli oddech. Uczestniczyłem w niebywałym wydarzeniu. Konfucjusz potępił ucznia, i to ucznia, który na dodatek był jednym z najpotężniejszych ludzi w państwie. Żan C’iu wstał. Skłonił się nisko Mistrzowi i wyszedł. Fan Cz’y został. Uśmiechając się łagodnie Konfucjusz przeszedł do innych spraw.

Przez pewien czas księstwo Lu znajdowało się na krawędzi rewolty. Przypomniało mi to reakcję Egiptu na podatki wojenne Dariusza. Istnieje zawsze punkt, poza którym nie można liczyć na posłuszeństwo ludu; władca musi wtedy albo ujarzmić cały naród, albo znaleźć inteligentny sposób wycofania się ze swego stanowiska.

Wokół Konfucjusza skupili się teraz ci rycerze, przeciwnicy rodziny Ci, którzy służyli księciu, a także rodom Szu i Meng. Chociaż baronowie byli przeciwni podatkom, nie śmieli stawić czoła kanclerzowi. Jak książę Aj robili zagadkowe uwagi. Jak książę Aj niczego nie przedsięwzięli. Wojsko rodu Ci było nie tylko potężne, lecz też lojalne wobec dyktatora. Zresztą w przeddzień ogłoszenia nowych podatków baron K’ang podwyższył żołd każdemu ze swoich łuczników. W trudnych czasach lojalność jest kosztowna.

W tym pełnym napięcia okresie całe dni spędzałem w odlewni. Ponieważ baron K’ang mnie nie wzywał, nie bywałem na dworze rodziny Ci. Rzecz jasna, nie odwiedzałem Konfucjusza. Unikałem także dworu książęcego, który zawsze stanowił ośrodek opozycji. Właściwie nie widywałem nikogo, prócz Fan Cz’y, który do mnie zachodził. Był jedynym ogniwem łączącym mnie z niebezpiecznym światem dworskim.