Gore Vidal - Stworzenie Świata

Kiedy ośmieliłem się napomknąć, że uważam za całkiem nieprawdopodobne, by człowiek taki jak Konfucjusz mógł podjąć próbę wywołania przewrotu w państwie, baron K’ang potrząsnął głową.

– Nie znasz tego wielkiego męża tak dobrze jak my. Nie pochwala obecnego porządku. Słyszałeś, co powiedział o moim czcigodnym ojcu, dziedzicznym kanclerzu? „Jeśli można znieść tego człowieka, wszystko jest do zniesienia.” Oświadczył to publicznie, zanim udał się na pierwsze wygnanie.

– Dlaczego twój ojciec, panie, nie skazał go na śmierć? Baron wykonał okrągły gest ręką.

– Znosimy jego złe humory, ponieważ jest Konfucjuszem. Poza tym zna drogi Nieba. Musimy więc go szanować. Ale musimy też go bacznie obserwować.

– Chociaż ma siedemdziesiąt lat?

– O, tak. Kroniki Królestwa Środka roją się od niegodziwych starców, którzy próbowali je rozbić. – Po czym baron oznajmił mi, że mam uczyć tutejszych odlewników, jak się wytapia żelazo. Mam też jak najczęściej widywać Konfucjusza i składać regularnie sprawozdania. Zapewnił mi codzienny dostęp do siebie, co znaczyło, że mogę, kiedy zechcę, pojawić się na jego dworze. Z jakiegoś powodu nigdy nie uprawniono mnie do uczestniczenia w porannych audiencjach rodów Meng i Szu. Ale zawsze byłem mile widziany na dworze książęcym.

Przyznano mi skromną pensję, przyjemny, choć zimny dom w pobliżu odlewni, dwóch służących i dwie konkubiny. Chinki można śmiało uznać za najpiękniejsze kobiety na świecie i najwprawniejsze w sztuce dogadzania mężczyznom. Przywiązałem się niezmiernie do obu dziewcząt. Kiedy Fan Cz’y powiedział Konfucjuszowi, jak jestem jurny, Mistrz roześmiał się i rzekł:

– Przez całe życie szukałem mężczyzny, którego pęd do osiągnięcia siły moralnej byłby równie mocny jak jego popęd płciowy. Sądziłem, że może będzie nim nasz barbarzyńca. Teraz muszę nadal szukać.

Konfucjusz nie był skory do śmiechu w okresie, w którym go znałem. Niemal natychmiast po jego powrocie zaczęły się dziać niedobre rzeczy. Znajdowałem się na dworze, gdy książę Aj oznajmił:

– Mój najdroższy kuzyn, książę państwa C’i, został zamordowany.

Wbrew protokółowi obecni na sali wydali z siebie jakby zbiorowe westchnienie. Konfucjusz wprawdzie nie westchnął, nie poruszył się, nie zrobił nic niewłaściwego, ale silnie pobladł.

Widocznie najmożniejszy ród C’i postanowił zagarnąć władzę w podobny sposób, jak rodzina Ci odebrała władzę książętom w Lu. Przyjaciela i protektora Konfucjusza zamordowano przed świątynią jego przodków. Gdy książę Aj skończył mówić, Konfucjusz poprosił, by pozwolono mu jako pierwszemu rycerzowi zwrócić się do tronu. Uzyskawszy zezwolenie, powiedział:

– Błagam o przebaczenie, że nie umyłem wprzódy głowy i członków, jak przystoi petentowi. Nie wiedziałem jednak, że znajdę się tego strasznego dnia w takiej sytuacji. – Chociaż głos starca łamał się z napięcia, z krasomówczym ferworem wygłosił mowę twierdząc, że zabójstwo prawowitego monarchy jest zniewagą wobec Nieba i musi być ukarane. – Nie ulega wątpliwości, że jeśli morderstwo nie zostanie natychmiast pomszczone, wszystkie ludy łacno mogą postradać przychylność Nieba.

Odpowiedź księcia była pełna godności.

– Podzielam zgrozę, jaką w pierwszym rycerzu wzbudziło morderstwo mojego kuzyna. Zrobię co w mojej mocy, ażeby go pomścić. – Książę przybrał srogą minę, jak wypada człowiekowi bezsilnemu. – I proponuję, żebyś zgłosił tę sprawę moim trzem doradcom. *

Konfucjusz poszedł wprost do barona K’anga, który oznajmił bez ogródek, że w Lu nie można nic zdziałać w sprawie morderstwa w C’i. Konfucjusz był wściekły, ale też bezradny.

Tego wieczoru Fan Cz’y odwiedził mnie w moim domu przy odlewni. Podczas gdy dziewczęta podawały nam ciasteczka ryżowe – jadaliśmy skromnie w tych powojennych dniach – Fan Cz’y powiedział mi:

– Oczekiwaliśmy tego, odkąd skończyła się wojna.

– Że zamordują księcia? Fan Cz’y skinął głową.

– Chciał przywrócić pełną władzę księciu Aj. Lecz po przegranej wojnie stracił poparcie własnych baronów. Tak więc zabili go przy pewnej pomocy z zewnątrz.

– Przy pomocy z zewnątrz? – Nagle przypomniałem sobie, co baron K’ang mówił o mających nastąpić wydarzeniach.

Fan Cz’y przyłożył palec do warg. Dałem dziewczętom znak, żeby się oddaliły. Kiedy zostaliśmy sami, Fan Cz’y oświadczył, że baron K’ang zaplanował wraz z baronami z C’i śmierć księcia. To tłumaczyło, dlaczego mu tak zależało, żebym wybadał nie tylko, co Konfucjusz mógłby czy chciałby zrobić, lecz, co ważniejsze, w jakiej mierze wpłynie na Żan C’iu i Fan Cz’y gniew Konfucjusza; nie trudno było przewidzieć, że starzec przejmie się zamordowaniem księcia – swego osobistego przyjaciela. Nie bez racji baron K’ang stale bał się zdrady. Na pewno miał po temu wszelkie powody. Za jego życia sługa rodziny Ci sięgnął po stanowisko dyktatora Lu, zbuntował się strażnik jego własnego zamku i na jego kraj najechał książę sąsiedniego C’i. Któż mógł go winić za to, że jest tak podejrzliwy?

– Próbowałem go uspokoić, ale baron chyba nie traktuje mnie zbyt poważnie.

– Nie wiadomo. Jesteś tu obcy.

– Jak myślisz, kiedy wreszcie znajdę się wśród swoich? Wprawdzie spędzałem przyjemnie dni w tym uroczym, choć może niebezpiecznym kraju, lecz często ciążyła mi samotność. Żywo jeszcze pamiętam poczucie obcości, jakie ogarnęło mnie pewnego jesiennego ranka. Pierwsza z moich dziewcząt chciała, żebym wcześnie poszedł na targ i obejrzał parę drogich bażantów. Pamiętam, jak zimno było o świcie. Pamiętam, że nocna mgła unosiła się jeszcze w powietrzu. Pamiętam, że sam targ był – jest – nieustanną przyjemnością. W ciągu nocy wozy i wózki zjeżdżają do miasta z produktami. Potem sprzedawcy prześlicznie układają warzywa i korzenie jadalne, nie według cen, lecz według barw, rozmiarów i urody. W okrągłych baliach pływają żywe ryby, morskie i słodkowodne, a także ośmiornice, krewetki i kraby. Nie brak też egzotycznych i kosztownych przysmaków, jak łapy niedźwiedzie, galaretowate gniazda ptasie, płetwy rekinów, pawie wątróbki, jajka zakopane w czasach Żółtego Cesarza.

Właśnie gdy słońce wstaje nad rynkiem i wypala mgły, handel najbardziej się ożywia. Zachwycający to widok i przeważnie cieszyłem się, że stanowię jego cząstkę. Lecz owego szczególnego ranka, gdy stałem przed rzędem wiklinowych klatek z bażantami o brunatnych piórach, przytłoczyła mnie nagle samotność. Nigdy nie czułem się tak bardzo poza realnym światem. Oto stałem tu, otoczony ludźmi obcej rasy, których język ledwie rozumiałem i których kultura tak odbiega od wszystkiego, co kiedykolwiek znałem. Jeśli naprawdę istnieje to, co Arjowie nazywają Przybytkiem Przodków, a Grecy Hadesem, pewien jestem, że człowiek czułby się w tej otchłani tak, jak ja się czułem patrząc na bażanty pełnymi łez oczami. Przypomniał mi się ów ustęp z Homera, gdy duch Achillesa opłakuje dawne swoje życie na ziemi i słońce, których nigdy już nie zobaczy. W owym momencie wolałbym być raczej pasterzem na wzgórzach za Suzą niż Synem Nieba. Chwile słabości, choć rzadkie, były niemniej bolesne, kiedy się zdarzały. Wciąż jeszcze śni mi się czasem, że stoję na placu targowym w ciżbie żółtych ludzi. Gdy zrywam się do ucieczki, klatki z bażantami zastępują mi drogę.

Fan Cz’y starał się mnie pocieszyć.

– Pojedziemy razem. Wkrótce. Baronowi podoba się ten pomysł. Nic dziwnego. Ostatecznie, odkryłem drogę, która, jak sądzę, musi być pierwotnym szlakiem jedwabnym do Indii. Moglibyśmy wyruszyć jutro, gdyby nie…