Кастусь Акула: За волю

Алесь усеўся на крэсьле насупраць Веры і ўважна прыглядаўся ейнаму твару й вачом, калі яна прадаўжала расказваць. Ня было сумлеваў у Алеся. Дзяўчына гаварыла шчыра і, магчыма, хацела цяпер перад ім выспавядацца, ці прынамсі выказацца пра некаторыя свае памылкі ў мінулым.

— Ты езьдзіла ў Савецкі Саюз? — перапытаўся ён Веру.

— Так, езьдзіла ў складзе зарганізаванай імі групы. Я табе не казала пра гэта?

— Не, не казала.

— Дык вось там яны проста паказвалі нам тыя вядомыя пацёмкінскія вёскі. Праўда, многа гаварылі пра гэройства савецкага народу, каторы перамог гітлераўскі фашызм і так далей. Ты ведаеш іхную прапаганду. Пасьля таго, як Хрушчоў выкрыў Сталіна, у нас зьявіліся іншыя думкі і пра камуністычную ўладу і пра іхных правадыроў — тую мафію, каторая сядзіць на вярхушцы. Нарадзіўся недавер да іх. Але ў сваёй далейшай працы тут у іхным клюбе ў Канадзе мае сумлевы яшчэ не перашкаджалі. Тая зьвязанасьць зь імі ад маленства, ды тая шыльда для майго забітага ў абароне працоўных бацькі, — гэта не магло прайсьці бясьсьледна. А скажы, Алесь, што-бы ты рабіў, каб быў на маім месцы?

Алесь не адказаў.

— Пасьля яны папрасілі мяне, каб я пераехала ў Радфорд. Відаць, што мне давяралі і лічылі мяне добрым работнікам.

— Цябе напэўна яны лічылі ўдарнікам, бо выслалі сюды, каб даносіла на нас?

— Не. Яны нічога такога мне не казалі. Абяцалі, што буду працаваць тут у клюбе побач із сваёй рэгулярнай нейкай працай у нейкай канторы. Ды пасьля ўжо іншае сталася.

— Я бачу. І ты даносіла на Антона Шпака?

— Я расказвала пра яго Капшуну.

— Хто такі той Капшун? Той, што цябе прыслаў да нас?

— Так.

— Хто яшчэ?

— Ягоная памочніца Ніна Ляскін, — ты яе знаеш. Жыла я зь ёй на кватэры.

— Я мусіў-бы даўно дагадацца пра гэную нягодніцу. Скажы мне, Вера, ці ты гатовая злажыць усе гэтыя прызнаньні паліцыі?

— Навошта?

— Каб знайсьці забойцу Антона Шпака.

Вера адказала не адразу. Думала.

— Ты мяркуеш, што гэта яны, значыцца Капшун і Ляскін Ніна?

— А як ты, Вера, мяркуеш? Ты даносіла таму Капшуну на Шпака. Бачылі два рыбакі над ракою, што ад таго месца, дзе Шпак ляжаў забіты, уцякаў у лясную трушчобу нейкі чалавек. Нехта-ж таго чалавека падаслаў… Усе сьляды вядуць да людзей, якія цябе прыслалі, каб на нас даносіць. А чаму ты думаеш, змусілі маю старэнькую матку, каб прынагляла мяне ехаць дадому? Чаму? Бачыш — прэсія на нас з усіх бакоў… І галоўнага ды найбольш выдатнага нашага пісьменьніка яны замардавалі. Ты ім гэта памагла зрабіць…

— Я? Алесь, даражэнькі, я ня ведала нічога пра гэта…

— Ты наіўная. Яны цябе выкарысталі. Ды я цяпер прашу толькі памагчы нам, каб выявіць тых людзей зь іхнага кодла, а там ужо паліцыя разматае клубок і забойцу Шпака знойдуць. Паможаш, Вера?

— Добра, памагу.

— І падасі паліцыі прозьвішчы ўсіх тых людзей, каторыя давалі табе інструкцыі і падаслалі да нас, і каторым ты даносіла на мяне й на Шпака?

— Окэй.

— Хочацца табе верыць, але…

— Алесь, я спадзяюся, што ты паверыш мне. Я-ж сама вярнулася да цябе, — ускочыла дзяўчына з крэсла. Устаў і Алесь. — Я-ж цябе кахаю!

— Мне здаецца, што я пачынаю разумець цябе, дарагая мая, — адыйшоўся Алесь да вакна. — Ты ёсьць дачка камуністычнага гэроя. Я тут не перагінаю дугі. Магчыма нават, што твой бацька ніколі, як сьлед, не разумеў камунізму. Ён быў звычайны добры Беларус, каторы паехаў у чужую краіну шукаць дабрабыту для сябе і сям’і. Беспрацоўны і галодны чалавек выпадкова апынуўся ў дэманстрацыі за правы працоўных на перадавой лініі. Выпадкова ці наўмысна яго забілі. Кропка. Так, напэўна, здарылася. Але-ж камуністам патрэбныя былі гэроі. Бацьку на перадавую лінію выпхнула бяда, а камуністы там завіхаліся для сваіх палітычных мэтаў. Шляхі, як казаў той, зьбегліся. Забілі бацьку, а год пасьля, зь вялікага гора адыйшла матка. Асталася сірата, дачка гэроя, што змагаўся за рабочых і быццам за камуністаў. Дык камуністы-ж мусілі цябе выкарыстаць. Ты была для іх вялікім прапагандовым капіталам. Твая прысутнасьць зьвязвала незадаволеных і галодных канадыйскіх рабочых з камуністамі пад чырвоным сьцягам. Так, Вера, усё гэта дакладна пасуе. Маніпулявалі табой наёмнікі Масквы, фашысты і забойцы ня меншыя за гітлераўскіх… Я ня маю сумлеваў, Вера, што гаворыш праўду.

— Алесь, я хачу памагчы табе. Гэта праўда, што маці пісала да цябе?

— Так, пісала. Пад дыктоўку бальшавіцкіх палітрукоў. Яны хочуць, каб я прыехаў дамоў, значыцца вярнуўся ў іхныя рукі, каб замардаваць і мяне.