Кастусь Акула - За волю

Ён спыніўся, пазяхнуў, устаў, пачаў хадзіць няроўнымі крокамі, зноў сеў.

— Максім Багдановіч некалі сказаў: «Проці цячэньня вады зможа толькі жывое паплыць, хвалі-ж ракі заўсягды цягнуць тое, што скончыла жыць». Мяркую, што я — ані жывы, ані мёртвы, а паэт забыўся сказаць, што мае рабіць чалавек у маім палажэньні: плысьці супраць цячэньня, ці скончыць жыць…

— Давай, найперш раскажы нам, што табе дакучае, — сказаў Анды.

— Дзякую вам, бойсы, што адведалі мяне, хоць я і хацеў-бы сядзець у адзіноцтве. У гэты час я не прашу нічыёй падтрымкі. Кропка. Мушу прайсьці, ці пераплысьці многа міляў, пакуль вылезу на салідны бераг.

— Чуеце, якія важныя словы! — укінуў нецярпліва Нік. — Скажы нам, ці ты страціў розум таму, што дзяўчына ад цябе ўцякла?

Алесь нават ня зірнуў на Ніка. Памалу, быццам пра нешта разважаючы, ён выцягнуў з пачкі другую цыгарэту, закурыў. Углядаўся ў клуб дыму.

— Запраўды ня ведаю, ці мог-бы я табе нешта вытлумачыць, калі-б нават спрабаваў…

— Спрабуй!

— Баюся, што не зразумееш, хлопча.

— Пастараюся.

— Ты, мой сябра, некаторыя здарэньні ці выпадкі, ці няшчасьці мусіў-бы перажыць. Яны занадта скамплікаваныя, каб іх апісацць, ці пра іх расказаць.

— Не насядай, Нік, — раіў Анды. — Маем час.

— Ці вы, добрыя людзі, ня можаце сваімі прымітыўнымі мазгамі зразумець, што я хачу мець перапынак? Вы сілаю цягнеце мяне назад у тое барахло, што называеце жыцьцём. Я не хачу яго. Нейкі час я хачу пасядзець на плоце, прыгледзецца як валочыцца грамада разумнага народу.

— Але-ж ты руйнуеш усё, што да гэтага часу здабыў, — заўважыў Нік.

— Руйную? — скрывіўся ў твары Алесь. — Ці адпавядае тут гэткае слова, я ня ведаю. Некалі здавалася мне, што я да нечага імкнуўся, рабіў прагрэс, асабліва тады, калі пачынаў новы шлях у гэтай багатай, дзіўнай і слаба заселенай краіне. Першы раз у жыцьці, здаецца, сонца было да мяне ўсьміхнулася. У маёй дзіцячай наіўнасьці мне здавалася, што адкрыў я нейкае сваё Эльдорадо. І я — вялізны дурань, спадзяваўся, што прыйшоў нарэшце і для мяне новы пачатак. Я ўскочыў на гэтую апантаную дынамізмам карузэлю, быў захоплены ёю, памагаў іншым, каб будаваць, разьвіваць, паляпшаць і так далей. Так, сябры мае дарагія, нейкі час галава мая трашчэла ад радасьці. Не забывайцеся, што ад прыгоннага халопа ў Савецкім Саюзе і да экзэкутыўнага крэсла ў канадыйскім бізнэсе дарога даўгая, цяжкая, з многімі ўхабамі. Я прайшоў яе, меў салідныя асновы спадзявацца, што будучыню сабе ўжо запраўды, як трэба, забясьпечыў. І аднаго дня тое вялікае здарэньне было… Мяне сьцягнулі ўніз, зьвязалі. Каротка гаворачы, я апынуўся там на самым дне, дзе некалі пачынаў, з дабаўкай усьведамленьня, што я заўсёды туды належаць маю. Цяпер, — Алесь пагражальна выставіў указальны палец у бок сяброў, — ці вы сабе ўяўляеце што гэта значыць апынуцца на самым нізе, адкуль ты пачаў, без надзеі, што адтуль некалі выкарабкаешся?

— Гаворыш нейкімі загадкамі. Хто цябе і ў які ніз сьцягнуў? Ніхто! — сказаў Нік.

— Я бачу, што вы, мудрыя галовы Трыфты Тоні, усё яшчэ нічога ня скумекалі. Мусіце памятаць, што сталася за апошні месяц у мяне і ў нашай беларускай калёніі. Перш за ўсё — забойства Шпака, — няхай Бог прыйме яго на ўлоньне Сваё! Тады ўцякла некуды Вера, а цяпер гэта вось!

Алесь узяў шэрага колеру канвэрт і трымаў яго перад Нікам.

— А што гэта такое? — зацікавіўся Анды.

— Ліст ад маёй маткі. Я-ж казаў вам пра яе раней, ці-ж ня так?

— Так, ты згадваў пра яе некалі…

— І ці вы ўяўляеце, чаму яна піша? — Алесь пачаў хадзіць па пакоі, гарачыўся, павысіў голас. — Таму што ёй загадалі, вось чаму. І што яна піша? Цяпер, джэнтлемэны, паслухайце яе: яна просіць мяне, каб я перастаў працаваць тут у грамадзкіх арганізацыях сваіх суродзічаў. Праца мая тут у Канадзе сярод нашых людзей, каторыя стараюцца прыжыцца, стаць на ногі, працу здабыць, дзяцей на добрых людзей гадаваць, у сваіх сьвятынях памаліцца, вось гэтая мая праца, гэткая бясплатная работа між сваіх, яна, — чулі вы такое — супярэчыць інтарэсам бальшавіцкае дзяржавы і імі паняволенага беларускага народу. Вы, мае добрыя сябры, напэўна ўжо адгадалі ў чым справа: ліст той прадыктавалі матцы камуністычныя палітрукі. Характэрна, што й мова бюракратычна-казённая, якраз такая, якой матка мая ніколі, пішучы да мяне, не надумалася-б ужываць. Але самае важнае ў тым лісьце, што мая дарагая матка, — дай ёй, Божа, многа здароўя! — сумела мяне перасьцерагчы. Яна туды ў тэкст ліста ўставіла такую фразу, якую, — я пэўны гэтага, — яна ўжывае толькі, каб перадаць сігнал вялікае небясьпекі. Як вам гэта падабаецца? Цяпер-жа, калі жадаеце далей заглыбіцца ў гэтую справу, я магу ілюстраваць. Ёсьць тая гаргара-дзяржава. Яе тут у Канадзе называюць іранічна «расейскі мядзьведзь». Тэрмін гэты, магчыма, некалі пасаваў да царскай Расеі, але не цяперашняга гіганта, якім загадвае бальшавіцкая мафія. Я вось гэтую бальшавіцкую імпэрыю, што цяпер яна ёсьць, прыраўняў-бы да крыважэрнага актопуса. Ён душыў-жор мой народ і радню, а цяпер ужо выцягвае шчупальцы, каб і мяне праглынуць. Ведаючы паходжаньне й характар гэтага дэмана, магу даволі дакладна прадказаць, што далей здарыцца…