Кастусь Акула - За волю

Шпак выбраў плоскі валун, добра расьсеўся й закінуў кручок зь вялікім чарвяком на плынь. Прынада ўпала бліжэй таго нагледжанага месца й шпаркі струмень аднёс яе на мель. Пісьменьнік выцягнуў жылку з кручком і цяпер закінуў далей. У першы дзень раніцай злавіў паўтузіна вясёлкавых фарэляў. Найбольшы важыў менш кіляграму. Дрэнь. Рыбацкая інтуіцыя падказвала, што тут павінна быць шмат большая рыба. Трэба зноў спрабаваць. З гэтага стратэгічнага месца вельмі лёгка было закідваць вуду і таму Шпак ці раз быў рашчараваны, калі знайходзіў тут якога інашага рыбака. Вялізныя дрэвы па абодвух бакох ракі схавалі цябе, здаецца, ад цывілізаванага сьвету. Надзвычайная дзікасць нагадвала яму Налібокі ці Белавежу, — пушчы ім крыху зьведаныя. Шпак нават забаўляўся ўяўленьнем, што ён не за акіянам, а дзесьці дома між свае цудоўнае прыроды. Перашкаджаў уяўленьню рэзкі голас люна-нурца, адсутнічала клекатаньне бусла.

Аднае раніцы пасьля лёгкага, амаль паўгадзіннага падарожжа ад Пайн Рыдж, Шпак рыхтаваўся на сваім стратэгічным месцы закідаць вуду і марыў, што шчасьце ў выглядзе вялізнага прыгажуна на кручку ягоным якраз зьявіцца сяньня. Абавязкава сяньня. Сонейка ўжо выглядала з-за кроны суседняга дуба, гарлапаніла весела птушыная грамада а булькатаньне вады ў рацэ дапаўняла раньнюю сымфонію.

Павязло. Вясёлкавая фарэль, прыгажун, больш кіляграма. На пачатак нядрэнна. Задаволены пісьменьнік паволі зачапіў на кручок другога чарвяка, рука спрактыкаваным рухам закінула яго цераз галоўны хрыбет цячэньня вады, падпусьціла прынаду аж пад той бераг, дзе, — угадваў рыбак, — павінны быць большыя цацы.

Аглянуўшыся, Шпак заўважыў чалавека, які выйшаў з пушчы й набліжаўся. Апрануты ў кашулю ў чорныя клетачкі, шэрыя флянэлявыя порткі, чорныя спартовыя чаравікі, насунуты на лоб шэры палатняны брыль. Чалавек сярэдняга, прыблізна Шпакавага росту, ён трымаў у правай руцэ таўстую бярозавую палку і, не даходзячы якіх крокі чатыры, спыніўся. Дробны прадаўгаваты твар, кароткі нос, вузенькія вусны, пасівелыя на скронях валосы. Шэрыя вочы пільна ўглядаліся ў пісьменьніка.

— Ты Антон Шпак? — спытаўся тонам, якім гаворыцца нармальна із знаёмым суседам. Шпаку здалося проста няверагодным, што нейкі зусім незнаёмы чалавек, выйшаўшы зь дзікай пушчы ў чужой і далёкай ад цывілізацыі мясьціне, пабеларуску пытаецца ягонае прозьвішча. Ці не сустракаў ён калі гэтага чалавека? Ня мог прыгадаць.

— Ці мы знаёмыя? Не прыпамінаю, — адказаў зьдзіўлены рыбак.

— То гэта і ёсьць ты, каторага шукаю, — адказаў чалавек зусім упэўненым тонам.

— Мяне шукаеш? Хто ты такі і навошта я табе?

— Мая фамілія для цябе няважная. Я прыйшоў сюды, каб гэта падружаску пагаварыць з табой.

Здалося Шпаку, што пры слове «падружаску» злы аганёк бліснуў у шэрых вачох гэтага чалавека зь бярозавым кіем. Прадчуваючы нядобрае, намагаўся захаваць спакой і раўнавагу. Ён зірнуў на сваю жылку, што, здаецца, натужылася-выпрасталася, крутануў шпулькай. Чалавек падыйшоў да яго бліжэй.

— Ты рыбак, ці што? — спытаўся Шпак у незнаёмага. Чалавек маўчаў. — Калі маеш што сказаць, дык я слухаю.

— От што мне нравіцца: гатоў слушаць! Сатруднічаства… Як-бы было добра, што-б ты начаў слушаць нас раньша. І мне тада ня нада было-б пуцяшэстваваць аж сюда, чтоб цябе ўбяждаць, містар Шпак…

Шпака напалохала ня толькі расейшчына ў вуснах гэтага чалавека, але із злавесным націскам слова «містар», быццам-бы яно было агідай нейкай.

— Хто ты такі? Хто цябе паслаў і чаго ты ад мяне хочаш?

— Сатруднічаства! — сказаў ужо голасна незнаёмы. — Сатруднічаства ад цябе, містар Шпак, мы хочам. Да этага ўрэмені ты не панял. Табе ўжэ не адзінажды ўнушалі, а ты, упрамы как асёл, сваё ды сваё. Панімаеш сейчас? У людзей, каторыя прыслалі мяне цярпеньня ўжэ нет.

Шпакавы рукі сьціснулі бамбуковае вудзільна, па сьпіне рассыпаліся мурашкі. Гэта-ж трэба, — у такім месцы й такі чалавек, з такой пагрозай! А малыя шэрыя вочкі ажывіліся, быццам мяркуючы зь якога боку схапіць праціўніка, ці заехаць па ягонай галаве той бярозавай палкай.

— Слушай, містар Шпак, слушай внімацельна. Мне прыказалі даставіць табе от такой сьледуюшчы ўказ: ты брось пяро, прэкраці партачыць тое барахло, что ты шчытаеш ліцературой, каторой снабжаеш сваіх фашысцкіх дзіпісоў. Адным словом, закрой губы і маўчы. Панял? Ані слова ў пячаці і ані звуку публічна. Будзь только гут бой, вудзі рыбу і тагда, можэт быць, панравішся нам!

Шпак поўнасьцю цяпер зразумеў хто такі перад ім. Ці раз раней думаў, што могуць завяртанцы або іншыя маскоўскія агенты падкінуць яму нейкае ліха. Памятаў свайго блізкага сябру Франьцішка Аляхновіча, выдатнага беларускага драматурга й пакутніка з канцлягеру на Салаўках, якога бальшавіцкі агент, як ён даведаўся куды пазьней, замардаваў у Вільні ў 1944-м годзе.