Кастусь Акула - За волю

Гэная атака на яго, якую зьмясьціла гадзюка-завяртанка, ды вось ад маткі ліст — гэта ўсё некім скаардынавана. Матцы далі адрас. Нават стыль пісьма ейнага, — ведаў матку Алесь добра, — чужы. Яна ніколі не сказала-б «загінулі ў вайне супраць нашага агульнага ворага — фашыстаў», або «дзякуючы вялікім клопатам нашай добрай камунісьцічаскай парціі і ўраду». Гэта ўзята з простай прапагандовай брахні савецкіх палітрукоў.

І матка ягоная ня з тых, каторая непатрэбна выстаўляла-бы каго зь сям’і ці блізкай прынамсі радні на небясьпеку. А якая тут была патрэба пісаць да яго, Алеся, каторы аж за акіянам? Магчыма, як піша яна, ня ведала ці жыве сын, пэўне-ж і аплакала была яго, мяркуючы, што можа загінуў. Але-ж вось прынесьлі ёй радасную вестку, што, значыцца, сынок жыве і адрас далі. Узрадавалася, можа й ня верыла, пэўне-ж распытвала пра сынка, ды можа нічога больш і не сказалі ёй, беднай і адзінотнай! Адно загадалі ліст напісаць, і дагледзелі, каб там і «савецкая радзіма» і «родная партыя» былі ў добрым сьвятле згаданыя!

Што Алесь мае цяпер рабіць? Ці выслаць ёй, гаротнай, якія харчы ці вопратку? А калі што й вышлеш, дык хто гарантуе, што паразіты «роднапартыйныя» не ўкрадуць і не спажывуць? Цяпер яна паўстала перад сынам у поўнай сваёй каханай мацярынскай велічы, ейныя мазольныя і парэпаныя далоні рук выцягнутыя да яго праз акіян: «Сынок дарагі, мілы мой! Люблю цябе! Трымайся! Бог з табой!»

Камяк сьліны ці чаго там засеў у Алесевым горле. Першы раз на працягу многіх гадоў ён страціў сваю, так цяжка некалі выпакутаваную кантролю пачуцьцяў. Некуды зьнік той вартавы інтэлектуал, сьлёзы засьцілі вочы. Што цяпер? Для бясьпекі маткі замоўкнуць, спараліжаваць сябе, далучыцца да тых «тараканоў у саладусе», каторыя ўжо дарабіліся ў гэтай вялізнай і багатай краіне ды ўжо «вачуюць тэлевіжан»? Не! Маскоўскі мядзьведзь свае ахвяры на волю ўсёроўна ня пусьціць.

Няма нідзе, мабыць, формулы для разьвязкі такой сытуацыі, у каторай Алесь апынуўся. Зірнеце: з гэтага боку сонца зьзяе, людзі штодня завіхаюцца каля сваіх заданьняў, працаў, абавязкаў, што прадназначыў ім іхны лёс і Стварыцель. І бальшыня гэтых верыць, што на сьвеце ёсьць справядлівасьць, таксама як і рацыянальнасьць, і міласэрнасьць, і любоў… З таго боку балянс страціўся кагадзе на карысьць пекла. Яно над усім і ўсюды дамінуе. Людзі зрабіліся рабамі, паўзунамі, нават і тыя зь іх, што некалі лётаць маглі. Цяпер усе яны поўзаюць, душацца, ціснуцца, і ліжуць чэрцям спаскуджаныя азадкі. А ўсёроўна няма для іх нідзе й ніякай любові, ні літасьці, ні спагады, ні спачуваньня, бо ненасытны Молах-тытан мадэрны патрабуе бязьмежнага ліку ахвяраў і таму растаптаў іх, у вечную краіну нянавісьці й гвалту зацягнуў, ды на самага Бога замахнуўся.

Снікі Джоў быў адным з тых бясколерных людзей, сустрэўшы якога, ім не зацікавішся а ня тое, каб зірнуў ты на яго лішні раз. Ён мог лёгка і незаўважна зьнікнуць-растаяць у гурце. І выглядаў нявінным, няздольным нікому ніякае вады замуціць. І з выгляду цяжкавата было ацаніць ягоны век.

Некалі падчас тутэйшае вялікае эканамічнае дэпрэсіі ў трыццатых гадох гэты мужчына быў вельмі актыўным, называўся ў камуністычным жаргоне палявым арганізатарам. Цяпер Джоў Снікі працаваў клеркам-ураднікам у другараднай гасьцініцы. Ды гэтая няцікавая клеркава функцыя ня вычэрпвала яшчэ даволі поўнай фізычнай энэргіі Джова. Уласьнік гатэлю, каторы сам быў зьвязаны з рознымі чырвонымі франтавымі арганізацыямі, добра ведаў і іншыя заняткі Снікі Джова, ранейшыя і цяперашнія. Бывала, падчас галодных трыццатых, возьмуць камуністы на прыцэл пэўную тэрыторыю ці варожую палітычную групу між рабочых. Джова вышлюць «у тэрыторыю» з заданьнямі апэратыўнага адзьдзелу. Ён паедзе, правядзе грунтоўную разьведку, ацэніць, агледзіць, заплянуе ды вызначыць адпаведных людзей на франтавыя пазыцыі з адпаведнымі заданьнямі. Сам Джоў застанецца ззаду, у засені, адтуль будзе наглядаць і кіраваць адпаведнай акцыяй.

На такіх заданьнях Джоў добра набіў сабе руку. У яго хапала вытрымкі, каб пераканаць якіх трэба людзей выканаць адпаведныя заданьні, а пасьля не бракавала волі й настойлівасьці, каб давесьці тое заданьне да жаданага канца. Дэталёвае й прадуманае плянаваньне, якое мела забясьпечыць посьпех акцыі, было спэцыяльнасьцю Снікі Джова. Ён-жа даволі добра прыдбаў і тэхніку ды сакрэты кансьпірацыі.

Джоў Снікі меў фінансавыя ўклады ў некалькіх гэтак званых прагрэсыўных каапэратыўных бізнэсах, грашмі надта не раськідаўся, казаў, што піць і курыць не навучыўся, жыў старым «бабылём». Многа чаго зьмянілася. Адыйшлі, здаецца, у нябыт часы акцыі на «рабочым фроньце», дзе, як у трыццатых галодных гадох, ужывалася часта грубая сіла. Рэдка калі, як раней, плыла зьверху «баявая партыйная накачка», калі дзе грунт пад нагамі ў акцыі гарэў. Што-ж да кансьпірацыі, дык яна мела, як казалі ў шэрагах «прагрэсывістаў», сваю «закалку» і выпрабаваныя хамелеонскія прыёмы. Праўда, калі Гузэнка выдаў у Аттаве гняздо савецкіх патрыётаў-шпіёнаў, тады былі павылазілі наверх усялякія буржуазныя гарлапаны, трэба было хвост падціснуць. Цяпер-жа? Лічыце, што тыя ранейшыя жорны для Джова малоць перасталі, бо акцыяў вялікага маштабу няма. Праўда, рабілі апошнімі гадамі сёе-тое, як, прыкладна, праводзілі сталінскую кампанію — «забараніць атамную бомбу» (гэта тады, пакуль бальшавіком яшчэ не ўдалося ўкрасьці ад Амэрыканцаў атамныя сакрэты), або кампанію «за мір» у сувязі з прыездам «чырвонага дыякана» Джансана з Кантэрбэры, каб выступіць на шматтысячным мітынгу канадыйскага кангрэсу «за мір». Ды ўсё гэта — дрэнь.