Кастусь Акула - За волю

Усьведаміўшы, што пісьмы Міхайлава і цэлая «чырвоная афэнзыва» вялі псыхалягічную вайну аж да зьнямогі супраць бедных антыкамуністычных інтэлектуалаў за межамі «забранай зямлі», Шпак пастанавіў у гэны крытычны час узяцца за публіцыстыку. Шматлікія суродзічы жадалі пачуць ягоны голас, натхніцца яго заклікам і знайсьці адпаведную амуніцыю супраць тых завяртанскіх стралкоў і цівуноў, што наперабой фашысьцілі ўсім, каторыя так ці накш змагаліся за вольную Беларусь і захаваньне беларускага этнасу на эміграцыі.

Трэба было аналізаваць і ў дробных дэталях ды ў цэлым камплеце паказаць мэтады й сродкі агрэсыўнага камуністычнага наступу, стварыць цэлы й аб’ектыўны вобраз таго бяздоньня, куды вядзе капітуляцыя перад адвечным ворагам Беларусі, а цяпер і ўсяго чалавецтва. Шпак ня браўся атакаваць тых, якіх гэтта на эміграцыі называлі зьвіхнутымі. Гэткай мянушкай ахрысьцілі тых, што з розных прычынаў трапілі ў варожую пастку, а цяпер, пасьля адпаведнага раскаяньня перад «радзімай, якая ўсё прабачыла і да сваіх грудзей прыгарнула», яны выхвалялі катаў беларускага народу, лілі розныя памыі на перадавых беларускіх патрыётаў на эміграцыі ды заклікалі суродзічаў вяртацца на бацькаўшчыну. «Зьвіхнутыя», або здраднікі, — як называлі іх іншыя беларускія патрыёты, — сталіся маленькімі пешкамі ў вялікай, ворагам вольнае Беларусі плянаванай вайне.

Пісьменьнік Шпак у раньні пэрыяд сваей пісаніны спанатрыў вялікую цану непасьпешлівага і халоднага доказу. Яшчэ лепш, калі падтэкстам памагае лёгкая іронія. Шпак адказваў Міхайлаву і ягоным «саўдзельнікам у злачынствах» лагодна-мяккім і зьдзеклівым тонам, ягоная вівісэкцыя нутра камуністычнага арганізму — удалая і сьмелая, аргумэнты — быццам скала. Балела пісьменьніку сэрца за раськіданых па цэлым сьвеце суродзчаў, што апынуліся пад скрыжаваным шквалам варожае прапаганды. Шпак напісаў сэрыю ў трох артыкулах, перагледзеў іх, паправіў, выслаў заказной ды паветранай поштай у беларускую штотыднёвую газэту ў Мюнхэне.

Калі вярнуўся з пошты, ня мог пазбыцца ўражаньня, як нікчэмна мала зрабіў. Беларускія выгнанцы ўсё роўна будуць трапляць у хітра расстаўленыя праціўнікам пасткі. Магніт у руках катаў занадта моцны, каб яму супраціўляцца маглі слабыя духам, якіх карэньне на гэтым баку акіяну ды ў Заходняй Эўропе яшчэ не ўрасло дастаткова глыбока ў чужую глебу. Шпак маліўся Богу, прасіў Яго, каб прыйшоў суродзічам на помач, скарэй паслаў той час расплаты зь ненавісным ворагам, якога ракавы арганізм руйнуе ўсё чалавецтва, каб урэшце вярнуў раськіданых па цэлым сьвеце, — насамперш і тых са сьмяротнага Гулагу, — сыноў і дачок на вольную і дарагую Бацькаўшчыну.

На п’едэстале, на аграмадным кані — прынамсі ўдвая большым за нармальнага, — расьсеўся Яго Каралеўская Вялікасьць, Кароль Вялікай Брытаніі, з Ласкі Божае Імпэратар Індыі і гэтак далей… Бронзавы конь, зь пярэдняй левай паднятай нагой, — гатовы ў дарогу, — касавурыў крыху налева. Сам яздок ягоны, з адкрытай, галубамі ўдэкараванай лысай галавой з вусішчамі і бародкай, грудзьмі абвешанымі мэдалямі і рознымі шнурамі ды кукардамі, ботамі з халявамі за калені, трымаў паляўнічы брыль у правай руцэ на калене, а левай рукой натужыў лейцы ад аброці. Шырокі імпэратарскі твар спакойна пазіраў наўскасяк направа. І цяпер галуб з галубкай аглядалі парк з выгаднай лысіны Эдварда VІІ-га, найстарэйшага сына Вікторыі, якому трэба было пажыць гадоў шэсьцьдзесят, пакуль маці з высокага трону зьлезла.

Помніку Эдварда VІІ-га, які некалі займаў пачэснае месца ў сталіцы Індыі, адвялі кут у Радфардзкім Гарадзкім парку. Яшчэ ня так даўно, пакуль нахлынула пасьляваенная хваля імігрантаў, парк падлягаў правом прыроды. Зайцы, на якіх тут паляваць забаранялася, гэйсалі ўсюды ў гушчы дрэваў, у кронах якіх гнязьдзілася маса птушак. Вялікая паркавая прастора ўключала пагоркі, даліны, дзьве рэчкі, што вужамі віліся між дрэваў і хмызьнякоў. Спакойная паверхня невялікага возера гаманіла дзікімі качкамі й шэрымі канадыйскім гусямі ды вечна галоднымі крыклівымі чайкамі. Ля таго возера ў даліне была лодачная станцыя — аблюбаванае месца моладзі. Апавядалі, што некалі парк гэты, пакуль стаўся ўласнасьцю гораду, наведвалі пераважна аматары паляваньня й рыбакі.

Калі аж тры ўрады — фэдэральны, правінцыяльны й гарадзкі — наважыліся барукацца зь беспрацоўем, надта хутка знайшліся фінансавыя сродкі для ўпарадкаваньня і аднаўленьня гэтага вялізнага плошчай парку. Нанава расплянавалі, пабудавалі адну цалкам неабходную дарогу для аўтамабіляў, сьцежкі для бягуноў, хадуноў і самакатаў, аўтастаянку пры мадэрным, непадалёк возера, летам халоджаным, рэстаране. Зашумелі сям-там мініятурныя вадапады, пчолкамі й чмялямі загулі кветнікі. Выгадныя лаўкі пры сьцежках і ў зелені травы запрашалі чалавека адпачыць воддаль ад шуму й гармідару гораду. Акцэнт мадэрнізацыі парку клаўся на лёгкую кантролю прыроды з прыбыткам зусім неабходнай, але не залішняй цывілізацыі.