Кастусь Акула - За волю

— Так, люблю.

— Ці ты калі чула пра Максіма Багдановіча, беларускага паэта?

— Не, мяркую, што не.

— Выдатны пісьменьнік і паэт. Калі зацікавішся ім, некалі больш раскажу. Цяпер мне на памяць прыйшоў ягоны выдатны і надта вымоўны сымбалічны твор у прозе. Называецца «Апокрыф». Моцна люблю гэты твор, бо ён, як ніякі іншы, найлепш выявіў душу Беларуса.

— Можаш расказаць мне пра яго? — спыталася ў Алеся Вера.

— Аднойчы Ісус Хрыстос, наш Збаўца, зацікавіўся як жыве ягоны народ і зыйшоў на зямлю, каб папахадзіць і паглядзець. І побач зь ім былі сьвяты Пётра і сьвяты Юр’я. І хадзілі яны па ўсіх землях Беларусі, але людзі не спасьцерагалі іх. Хрыстос і сьвятыя бачылі вялікую бяду, глум і цярпеньне. Але заўважылі, што гэтыя запрыгоненыя людзі ўсюды жылі зь песьнямі.

Тады зьдзіўлены сьвяты Пётра спытаўся ў Хрыста, чаму гэтыя людзі, якія на дне галечы, жывуць зь песьнямі. І пачуў такі адказ: — Ты ня бачыш, што гэтыя прыгнечаныя горам людзі песьняй сваю душу выражаюць? Яны сьпяваюць вясной і летам, сьпяваюць калі аруць поле й зьбіраюць ураджай, на дажынкі і ў дзень Уваскрасеньня, зь песьнямі сустракаюць нованароджаных і таксама тады, калі адпраўляюць блізкіх на той сьвет, сьпяваюць на вясельлях і хрэсьбінах, на працы і падчас адпачынку. Сьпеў для іх — значэньне, сэнс жыцьця.

Пётра зразумеў. Яны йшлі побач жытняй нівы і апостал заўважыў, што будзе дрэнны ўраджай. Надта-ж шмат васількоў расло між нягеглых каласоў жытніх. Тады ён спытаўся ў Госпада: — Чаму тут расьце так шмат васількоў у жыце? Ці-ж гэтыя людзі ня ведаюць, што бедная глеба абаіх ня выкарміць? Ці-ж яны такія няведы?

І адказаў яму на гэта Ісус Хрыстос: — Гэтыя людзі, каторыя адкрылі прыгажосьць песьні, таксама ведаюць цану працы. Ды яны ня менш цэняць і красу, а таму й ня вырвуць сьціплага васілька, каб расло жыта. Што-ж гэта за жыцьцё без красы? Для іх васілёк і зьявіўся ўвасабленьнем красы, сьціпласьці і ўзьнёсласьці душы. Яны гэту кветку абагаўляюць. Праўда, што мала ім дадзена цяпер. Ці-ж ты хацеў-бы, каб яны мелі яшчэ менш? І калі яны, Хрыстос і ягоныя спадарожнікі, нябачныя для людзей, праходзілі побач руплівых жнеек то пабачылі, як жанчыны й дзяўчаты спыніліся ды ізь сярпамі ў руках, сьпявалі:

Лёгкі ветрык падхапіў тую песьню і іншыя галасы жнеек зь іншых ніваў далучыліся да таго хору, які ўслаўляў сьціплы васілёк.

— Гэта запраўды прыгожа, яно натхняе чалавека. Так мне здаецца, як чую пра гэных людзей з Багдановічавага твору. Ці запраўды яны такія, Беларусы?

— Багдановіч ведаў пра каго пісаў. Ён быў геніяльным.

Вера зірнула бліжэй у вочы дзяцюка. Спасьцерагла там нейкі цень, якога раней ня бачыла. Пра бацькаўшчыну, відаць, думаў. Вочы напоўненыя тугою, можа таксама па тым Багдановічавым васільку. Хто ведае… Цяжка зразумець, што гэты чалавек, які, пэўне-ж, любіў свой край і народ, не астаўся там між сваіх такіх добрых людзей. Вера добра зразумела і асэнсавала глыбіню Багдановічавага «Апокрыфу». Дзяўчына цікавілася расейскай літаратурай. У некаторых творах Горкага, якія падсоўвалі ёй у клюбе, прыгадала падобныя элемэнты пра бяду, красу й песьні, якія так умела згарусьціў у адзін кароткі твор Багдановіч. Праўда, той Пешкаў-Горкі бяз Бога абыходзіўся неяк…

Вера не адважылася адчыніць рот для таго кардынальнага пытаньня. Час надыйдзе. Лепшая будзе нагода, каб гэтага цікавага дзяцюка выпытацца пра што трэба. Недзе ззаду маячыўся цень Капшуна, ягонае ганьбаваньне гэтых новапрыбылых, каторыя быццам жывых матак і іхных малых дзетак падчас вайны ў агонь кідалі. А тут вось побач яе чалавек із такой, як выглядае, адкрытай душой і чулым сэрцам… Нешта тут не пасуе — гэты дзяцюк і Капшуноў партрэт…

Больш таго. Гэты прыгажун закрануў і ў ейным сэрцы нейкую чулую струну. Ледзь крыху, але закрануў. Ужо там недзе ззаду можа падасьпець трывога, што яна ня зможа быць да гэтага чалавека, як тыя людзі з клюбу вымагаюць, зусім абыякавай… Адчувала, што нешта, — а што гэта магло быць? — скранулася ў ейным сэрцы.

— Вера, — зьвярнуўся да яе Алесь надта ласкавым голасам, — хацеў-бы і я цябе назваць маёй кветкай, можа не васільком, але нейкім рамонкам…

— Ты што, таксама нейкі паэт, ці як?

— Ды не. Але прызнаюся, што я ня меншы паклоньнік красы, чымся быў наш слаўны Максім, ці, — калі ўжо пашукаць далей, — стварыцель мадоннаў слаўны Рафаэль.

— Во, во, зараз зробіш зь мяне Вэнэру Мілоскую, паставіш на п’едэстал і пакланяцца будзеш. Ха-ха! — шчыра зарагатала Вера.