Кастусь Акула - За волю

Ідзі, расказвай. Няхай чуюць! Нехта, магчыма, наставіць на тваё галашэньне ці крык роспачы сваё вуха. Бачыш, спагада ёсьць. Праўда, і яна з наіўнай сьпіною. Гэта, хутчэй, спачуваньне да галоднага, зьбітага з ног і бяздомнага сабакі, чымся акалеўшага ў галечы і змардаванага тысячамі жыцьцёвых дарог і бездарожжаў чалавека, што бачыў пекла і выйшаў зь яго, што перасьцерагаў перад сучаснымі і новымі фізычнымі і духовымі чарнобылямі. Даводзілася выступаць на дэманстрацыях, папярэджваць, пісаць у газэты. Так, але-ж… Здаралася, што некаторыя раты ад зьдзіўленьня разяўлялі, пра жвачку Рыглея на момант забываліся. Поціск рукі, спачуваньне…

У пасьляваенным гармідары сродкаў масавае інфармацыі ўсюды і амаль заўсёды аж на перадавых стаяла тэма вымардаваных гітлераўскімі нацыстамі шасьці мільёнаў Жыдоў. Народ пацярпеў, жахлівыя страты меў, што й казаць! Новаствораны Ізраэль зьзяў у цэнтры ўвагі. Як на гэтую сцэну трапіць нейкай там задрыпанай, тут зусім няведамай Беларусі? На роднай зруйнаванай зямлі людзі, якіх ваенны агонь абмінуў, цяпер адно вылазілі зь зямлянак. У Курапатах ля Менску ды ў іншых мясцох ранейшага грандыёзнага маштабу злачыну варвары-забойцы загадалі раскопваць масавыя магілы нявінных ахвяраў ды перахаваць іх у «бясьпечныя месцы».

Канадыйскі, амэрыканскі і іншыя бізнэсавыя вярхі цікавіў прагрэс пляну Маршала, што намагаўся паставіць на ногі разбураную Заходнюю Эўропу. У крамах зьявіліся чорна-белыя тэлевізары. Ура! Цяпер Джоў і Джэк, глумячы Лабат і Молсан, могуць за сваю гакэйную дружыну з хатняе канапы гарлапаніць. А там — грошы, грошы, грошы! Перадавыя палітыкі трымалі зыркае вока на тым, колькі Саветам можна пшаніцы прадаць, які іншы бізнэс з Крамлём зрабіць. Гэта-ж самая Канада, пачынаючы ад Гадсан Бэй кампаніі, на якім прынцыпе, як дзяржава, аснавалася й расла? Што добрае для бізнэсу, тое добрае і для краіны. Во вам — просты рацэпт, магчыма ад таго мудрага Шкота Сміта. Дык і цяпер, калі гэта добра для бізнэсу, дык чаму із тым «дзядзькам Джовам Сталінам» не гандляваць? Ясна? Навошта каму было галаву нейкім там выдуманым Гулагам марочыць!

Захаднія палітыкі, навукоўцы, выдатныя банкіры і бізнэсмэны, дзеячы культуры, — калі нават і не абыякавыя да злачынстваў бальшавіцкага антынароднага таталітарызму — жадалі цяпер сядзець у сагрэтых наседжаных гнёздах. Пралівалі вунь кроў, перамаглі, жахлівая вайна мінула. І чаго тут нейкія дыпісы, якім мы ласку зрабілі, у свой дом упусьціўшы, чаго гэтыя выкідышы з Эўропы тут збоку нейкую бязглузьдзіцу гародзяць, што быццам наш хаўрусьнік Сталін горшы за ягонага-ж калішняга хаўрусьніка Гітлера? Цьфу на вас, такія вы ды гэткія! Паводле іх, гэных-жа дыпісаў, тут, у Канадзе камуніст сядзеў амаль пад кажным ложкам. Што ты скажаш такім дзіваком! І некаторыя пагражаюць, што й сюды маскалі дабяруцца, калі вы, пэцкалі канадыйскія, у іх розуму не навучыцеся. Пропадам ты прападзі! Не, тут, у Канадзе, гэтага ня можа здарыцца!

Шпакава сытуацыя была куды цяжэйшая яшчэ й таму, што якраз ад яго, як духовага правадыра новапаўсталай грамады ў горадзе, чалавека з прэстыжам літаратурным, Беларусы чакалі і гарту, і розуму, і вытрываласьці. Пісьменьнік працаваў у гатэлі. Гадзіны працы дрэнныя, заплата мізэрная. Ды што зробіш? У ягоных гадох ня станеш пры нейкім мэталарэзным станку, а каб дзе што лягчэйшае, тут патрэбныя здольнасьці і нейкую бізнэсавую адукацыю.

Шпак часта занемагаў. Цялесныя нямогласьці вытокамі сягалі ў перапоўненую цярпеньнямі мінуўшчыну. Поўнага рамонту чакалі зубы. Дакучала даўгая зморанасьць. Калі-б не ягоны добры сябра Алесь Якімовіч, хто ведае… Магчыма, што давялося-б ужо ліпець у чарзе ў «Скат Мішан» за міскай супу. Калі Якімовіч наведваў Шпака, пакідаў нейкую помач. Ніколі не даваў грошай Шпаку ў рукі. Даляровыя банкноты траплялі неяк то пад машынапіску на стале, ці на полку туалетную, або ў іншае месца, дзе Шпакава рука абавязкава на іх трапіць. Ці адзін раз пісьменьнік пратэставаў. Ягоная годнасьць не пазваляла прызнацца да жабрацтва ў «краіне вялізных магчымасьцяў». Ды няважна колькі разоў пісьменьнік налягаў на Алеся, каб той нідзе ў яго й ніколі ніякіх грошай не пакідаў, дзяцюк бажыўся, што ён ніколі такога нічога не рабіў і, дальбог, нічога пра гэта ня ведае.

Нейкім чынам у Шпакавай кватэры зьяўляліся і іншыя падаркі пры адпаведных нагодах. Нават сама тая машынапіска Сміт Карона прыбыла на кватэру якраз перадугодкамі пісьменьнікавых нарадзінаў, картка падпісаная «Вашым зычлівым сябрам». Калі-ж Шпак пратэставаў, Алесь бажыўся на ўсіх сьвятых, што ён на такую «экстраваганцыю» не адважыўся. Захаваліся і твары, і годнасьць, і ніхто нікога не ўквяліў. А жыцьцё, яно ішло, бо, як тыя мудрацы казалі, так было напісана…