Кастусь Акула - За волю

Іншая група — быўшыя вайскоўцы з польскіх адзьдзелаў Брытанскае арміі, каторыя прайшлі Гулаг, або абхітрылі «абое рабое» ды яшчэ ў мундзірах хаўрусьніцкае арміі памагалі дабіваць гітлераўскую Нямеччыну. Шматлікія зь іх прыехалі сюды ўжо ў 1946-м годзе, атрымалі ад канадыйскага ўраду двухгадовага тэрміну кантракты працы на фэрмах. Яны пачалі свае першыя крокі ў вольным сьвеце ад гнаявых вілаў з заплатай 45 даляраў на месяц, харчамі й памешканьнем. Уявеце сабе, прыкладна, як мог быўшы танкіст рэагаваць на такое пытаньне канадыйскага фармэра: «А ты коньмі кіраваць умееш?»

Гэтыя новыя Шпакавы суродзічы пачулі, што ў Канадзе ёсьць нейкая колькасьць старой беларускай эміграцыі. Пачалі шукаць тых «калюмбасаў». І якое-ж вялізнае было іхнае рашчараваньне, калі ў розных «рабочых клубах Горкага» ці іншых мясцох сустракалі іх і фашысьцілі ім бальшавіцкія гарлапаны. Так. Жаўнераў з арміі, якая змагалася з гітлераўскімі фашыстамі, гэта той самай калішняй Сталінавай блізкай і важнай «саюзьніцай Вялікай Германіяй», гэтыя адурманеныя суродзічы называлі фашыстамі! За кароткі час Шпакавы суродзічы спанатрылі, што ніякага нацыянальнага жыцьця раней прыехаўшыя сюды «землякі з Гарадзеншчыны, Віленшчыны ці Віцебшчыны або Берасьцейшчыны» тут ня мелі й не стварылі. Ладная колькасьць, — каталікі— сталіся «палякамі». А ў цямноце й нацыянальнай нясьведамасьці бальшыні з агулу даўно загнязьдзіўся рак чырвона-маскоўскае пошасьці. Дзеці іхныя ў бальшыні ня ведалі мовы сваіх бацькоў. Канфузу нацыянальнасьці і духовай ляяльнасьці гэтых «калюмбусаў» ды іхных нашчадкаў спадарожнічаў яшчэ факт, што вялізны й непераможны «саюзьнік» захадніх дэмакратычных дзяржаваў у вайне — гэтта агульнаведамая і храбрая «Раша»-Расея — падчас вайны здабыла ў вачох іхных аўрэол нейкай звышсілы й поўнай вышэйшай справядлівасьці. Адтуль, ад такога зьбянтэжанага ўяўленьня як руку падаць у рэчышча вялікага й магутнага славянскага сьвету і прадказанага шматлікімі «прарокамі» місіянізму вялікай «Рашы»-Расеі. Дзякуючы камуністычным агітатарам, нацыянальная нясьведамасьць і малапісьменнасьць нашых суродзічаў, якіх новапрыбылыя называлі спачатку «калюмбусамі», ішла на помач камуністычнай партыі Канады і махляром з маскоўскага цэнтру.

Шпакавы суродзічы, намагаючыся насамперш апанаваць няведамую мову новай краіны, здабыць патрэбныя прафэсіі, уладзіцца на працы, павінны былі ад асноваў будаваць грамадзкія арганізацыі, Божыя сьвятыні, фінансавыя й навуковыя інстытуцыі — ствараць цэлы камплект патрэбных установаў сваёй нацыянальнай беларускай сям’і ў Канадзе. Беларусь наагул тут была мала знаная. Нават самая назва яе. Ня толькі адурманеныя некалі чужынцамі суродзічы, але найбольш чужыя, уключна зь дзяржаўнымі й грамадзкімі ўстановамі Канады, блыталі гэную «Уайт Рашу» ці «Беларашу» з «Рашай». Апроч таго Канадыйцы, што добра ўмелі жлукціць піва й сачыць гакэй, зьвязвалі тую чырвоную Рашу з гэнай белай. Вось у такіх абставінах Беларусы, — гэтыя зь белай Русі нейкія «дыпісы», — пачыналі ў новай краіне будаваць свае нацыянальныя ўстановы, прэсу, сьвятыні і ўсё іншае.

Шпак уважна прыглядаўся сваім суродзічам. Бальшыня зь іх — сыны беларускіх ніваў з Захадняй Беларусі. Пераважна маладыя, несямейныя. Мала дзяўчат. Людзі, што ўмелі касой і плугам плёны на роднай зямлі множыць. Гэтта некаторыя працавалі на фэрмах, але бальшыня пасялялася ў гарадох, знаходзіла працы на розных прадпрыемствах. Першая мэта іх — купля свайго дому. На жаль, людзі з асьветай складалі сьціплы працэнт іхнага ліку. Праўда, некаторыя тут ужо беглі ў школы, пасьля здабывалі вышэйшую адукацыю ў розных галінах. Сумленны, працавіты народ. Ззаду — кашмар вайны, вялізная жыцьцёвая практыка. У сэрцах — гарачая любоў да забранай чужніком роднай зямлі, пакутнікаў у страшэнным прыгоне. Адгэтуль і нахіл да палітычнай акцыі. Праціўнікам зьяўляўся адвечны вораг паняволенай бацькаўшчыны, той Купалаў «чужак-дзікун» і гэныя «раскаваныя рабы», што «бацькаўшчыну рэжуць на кускі». Тыран цяпер прыкрываўся гуманізмам, вёў кампанію за мір на ўсім сьвеце, хаця вунь кагадзе ў Карэі распаліў быў вялікую захопніцкую вайну. Атрымаў належны адпор, цяпер ліжа раны.

Шпакавы суродзічы ўзмоцнілі агульны антымаскоўскі фронт, што ўключаў сілы эмігрантаў з бальшыні паняволеных Масквою народаў. Актыўнасьць праяўлялася ў масавых дэманстрацыях супраць чырвона-фашыстоўскай Масквы з розных нагодаў. Здарылася, для прыкладу, што калі ў Радфорд мясцовыя камуністы і іхныя спадарожнікі запрасілі няслаўнага «чырвонага дзяка» Гаўлета Джансана з Кантэрбэры ў Ангельшчыне на так званы кангрэс міру, дэманстранты з паняволеных Масквой народаў выйшлі дзясяткамі тысячаў на вуліцы гораду й спараліжавалі ягоны цэнтар. Не дарма мясцовая газэта «Тэлеграм» назаўтра крычала вялікім сэнсацыйным загалоўкам на цэлую шырыню першай бачыны: «Вайна на мірным кангрэсе». Дзякуючы вось такім супольным акцыям, «новыя Канадыйцы» адразу зьвярнулі на сябе ўвагу мясцовых бясхрыбетных, з чэмбэрленаўскімі нахіламі, палітыкаў, што ў далейшым мела ўплыў на адносіны канадыйскіх урадаў да новых канадыйскіх грамадзянаў з Усходняй Эўропы дый да чырвона-фашыстоўскае мафіі з маскоўскага Крэмля. Шпакавы суродзічы бралі пастаянны і актыўны ўдзел у супрацьмаскоўскіх акцыях і дзіва няма таму, што пісьменьнік чэрпаў свае творчыя сілы з маральнага гарту сваіх суродзічаў.