Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

* * *

Чалавек, які першы ўсьвядоміў, што няма нейкіх унівэрсальных ісьцінаў, што ў кожнага яна свая (“Я павінен адшукаць ісьціну, якая зьяўляецца ісьцінай для мяне...”), пасьля сьмерці надоўга выпаў зь інтэлектуальнага кантэксту Эўропы. Нават у Капэнгагене на яго забыліся. Біяграфічны слоўнік філёзафаў, складзены ў 1879 годзе, Кіркеґара ня згадвае.

Але на пачатку XX стагодзьдзя нямецкая культура пачынае “адкрываць” сьвету дацкага філёзафа. І з гэтага часу не спыняецца трыумфальнае шэсьце яго ідэяў. Для Заходняй Эўропы і Амэрыкі экзістэнцыялізм робіцца пануючай філязофіяй. Не пазьбегла гэтага ўплыву і Азія, асабліва — Японія. У мяне пад рукою няма іншых лічбаў, але і гэтых, пэўна, даволі, каб уявіць агульную цікаўнасьць да Кіркеґара: толькі за пяць год (1961-1965) у розных краінах выдадзена больш за 300 працаў, прысьвечаных яго жыцьцю і творчасьці. Зразумела, што ў сьпісе тых краінаў няма Беларусі. Што тут паробіш? Кіркеґар прайшоў паўз нас. Але тае бяды, каб толькі ён адзін. Вось яны ідуць, іх шмат, і ўсё паўз, паўз, паўз...

Людзі моцныя, пакуль абараняюць вялікую ідэю; яны робяцца нямоглымі, калі ідуць супраць яе.

Яму была наканаваная роля выдатнага навукоўца, аднак яго самога гэтая роля не задавальняла. Незвычайная амбіцыйнасьць штурхала яго на пошукі шляху да абсалютнай вышыні, і ён гатовы быў крочыць гэтым шляхам, нават каб ісьці давялося праз апраметную.

Урэшце Фройд ускараскаўся на вяршыню свайго жаданьня і... якраз праз апраметную, калі скінуўся ў прадоньне падсьвядомага і з блытаніны былога, ссунутага ў бездань “Я”, выштукаваў сабе пастамэнт упоравень з гарой Сінай.

Але тое, што ён намагаўся быць вялікім, хаця, магчыма, ня быў такім па “боскай” задуме, ад пачатку (застаецца і сёньня) сталася прычынаю падазронасьці як да ягонай асобы, так і да таго, што ім было напрацавана.

Заўзятары прарока псыхааналізу (без пакепваньня) напэўна запярэчаць супраць такой атэстацыі — і дарэмна. Тут можна было б згадаць колькі заўгодна куды больш жорсткіх выказваньняў як і пра самога вынаходніка “лібіда”, так і пра ягоную навуку. Чаго каштуе адно толькі мімаходзь кінутае Набокавым слоўка — “либидобелиберда”. Альбо вось гэтая выснова Людвіга Вітґенштайна: “Фройд сваімі фантастычнымі псэўдатлумачэньнямі (менавіта таму, што яны праменяць дасьціпнасьць розуму) зрабіў дрэнную справу”.

Пакуль пакінем па-за ўвагай, чаму гэта Фройд зрабіў “дрэнную справу”, каб не забыцца на гранічна супрацьлеглыя меркаваньні, сярод якіх згадаем усяго фрагмэнт з эсэ Ґермана Ґесэ (“Мастак і псыхааналіз”): “Ён (псыхааналіз — В. А.) патрабуе праўдзівасьці мастака ў адносінах да самога сябе, той праўдзівасьці, зь якой мы ня звыкліся. Ён вучыць нас бачыць, прызнаваць, дасьледаваць і ўсур’ёз прымаць тое, што мы якраз найбольш пасьпяхова адпрэчылі, што адпрэчыла ва ўмовах прымусу цэлае пакаленьне. Ужо зь першых крокаў на шляху знаёмства з псыхааналізам адчуваеш магутнае, нават празьмернае ўзрушэньне, зямля пад табой пачынае хадзіць ходарам. Хто ўстояў і крочыць далей, таго ахоплівае пачуваньне адзіноты, якое ўзьнікае з прычыны аддаленасьці ад умоўнасьцяў і традыцыйных поглядаў; ён павінен цяпер пытацца і сумнявацца, а гэта пакідае яго сам-насам зь нічым. Але за пабуранымі кулісамі традыцыйнасьці ён усё выразьней прадчувае і бачыць жорсткі малюнак праўды, прыроду”.

* * *

Год нараджэньня Зыґмунда Фройда — 1856. У сваёй знакамітай працы “Тлумачэньне сноў” Фройд распавёў: я “зьявіўся на сьвет увесь аблытаны чорнымі валасамі, і мая маладая маці палічыла мяне за мурына”.

На гэтую акалічнасьць можна было б не зьвяртаць увагі, калі б сам Фройд не надаваў ёй пэўнага значэньня. Справа ў тым, што Ґётэ, геній якога Фройд бязьмежна паважаў, таксама нарадзіўся чорным, і падобнае супадзеньне мацавала Фройда ў ягоных амбіцыях.

Калі Зыґмунду было тры гады, сям’я пераехала на жыхарства да Вены і прыстала ў мейсцы, якое належала гэбрайскаму гета. Натуральна, тут слова “гета” ня трэба разумець так, як яно разумелася ў сярэднявечным эўрапейскім горадзе, а тым болей у Менску падчас Другой сусьветнай вайны. Аднак абмінаць гэты факт таксама не выпадае, бо гэбрайскае паходжаньне і асяродзьдзе Фройда адыграла не апошнюю ролю ў тым, што (і як) ён рабіў.

На тую пару бацькі Зыґмунда былі досыць заможнымі людзьмі, і хлопчык меў магчымасьць вучыцца ў гімназіі (лічыўся там сярод першых вучняў). Пазьней ёй нейкі час вагаўся, выбіраючы паміж юрыспрудэнцыяй і мэдыцынай, і спыніўся на апошняй (Венскі мэдычны факультэт).