Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

Цяпер я ведаю, скуль тая моўкнасьць: недарэчна пытацца пра таго, каго няма — хто ён? Трэба пакінуць гэтую вярэду назаўсёды і болей ня думаць пра адказ на пытаньне хто я?, а думаць пра іншае пытаньне. Бо, можа, мяне няма ня ўвогуле, а толькі ў тых значэньнях, у якіх я сябе шукаў?

Тым ня менш, на заканчэньне яшчэ раз трохі нагадаю пра тое, што паўстала паміж мной і хоць якой магчымасьцю аптымізацыі жаху небыцьця...

Мяне няма бязь існага.

Мяне няма без папярэдняга чалавека.

Мяне няма безь людзей.

Я немагчымы ў колькасьці самога сябе.

Я ня сам сабой абумоўлены. І нічым іншым не абумоўлены як менавіта “Я”.

Я ня сам зь сябе паходжу.

Ня я прычына самога сябе.

Ня я абраў сябе для самога сябе.

Ня я вымкнуў сябе з патаемнага.

Ні я і ні хто іншы ня быў пакліканы зь небыцьця таму, што ў быцьці непасрэдна яго чакала адно яму належнае мейсца.

Я не галоўны ў тым, што я ёсьць і якім я ёсьць.

Я ня маю патрэбы ў сабе зь сябе самога.

Я не належу сам сабе. Я ўласнасьць шматлікіх рэальнасьцяў, што паходзяць з розных вымярэньняў быцьця існага і на пэўны момант гуртуюцца на прасторы, пазначанай мной.

Я толькі тое, што ёсьць у значэньнях мяне.

Пакуль мяне няма, я ня маю патрэбы ў сабе, і ніхто тады ня мае патрэбы ўва мне. І потым, калі мяне ўжо няма, ні я сам і нішто іншае ня мае патрэбы ўва мне.

Я ёсьць, пакуль я ёсьць.

І апошняе...

Я зьявіўся не таму, што я ёсьць як нейкая патрэба менавіта мяне ў гэтым быцьці, а я ёсьць толькі таму, што зьявіўся.

Натуральна, мог і не зьявіцца... Ня быць. А таго, чаго можа ня быць — няма хоць у якіх іншых значэньнях ад тых, што ёсьць.

Мог ніколі ня быць. Ня быў раней. Потым зноў ня буду.

Няма......

Ня толькі мае творы, але і маё жыцьцё, таямнічая інтымнасьць усяго ягонага мэханізму, будзе падставаю бясконцых досьледаў.

Леў Шастоў пачынае сваю кнігу пра Кіркеґара (“Киркегард”) наступнымі словамі: “Кіркеґард прайшоў паўз Расею”.

Прачытаў і з болем, які межаваў з адчаем і страхам, падумаў: “Паўзь Беларусь прайшлі ўсе, пачынаючы ад Геракліта і заканчваючы і Фуко. Усе, колькі іх было філёзафаў, культуролягаў, тэолягаў, тэосафаў, ішлі, ідуць і, здаецца, будуць ісьці ўсё паўз, паўз, паўз...” Трохі суцешыла хіба тое, што калі меркаваць па досьведзе Кіркеґара, у справе асэнсаваньня існага страх і адчай могуць стацца ня менш прыдатнымі за аптымізм і цьвярозую разважлівасьць...

Якраз “страх і трымценьне” сэрца Кіркеґар супрацьпаставіў аптымістычнаму рацыяналізму клясычнай нямецкай філязофіі, якая бліскуча падсумавала эру лягічнага вымярэньня ўсіх верагоднамагчымых парамэтраў быцьця...

Супрацьпаставіў і выйграў у гэтым процістаяньні, што засьведчыла XX стагодзьдзе.

Бунт Кіркеґара супраць сыстэматызацыі быцьця, якое і застаецца быцьцём толькі таму, што не падлягае сыстэматызацыі, пэрсаніфікаваўся найперш у бунт супраць Гэґеля (“прафэсара філязофіі, а не мысьляра”). “Гэґелеўская філязофія разглядае мінулае, шэсьць тысяч год сусьветнай гісторыі... Але дабрадзейны прафэсар Гэґель, калі ён быў жывы, як і ўсялякі жывы чалавек, меў ці павінен быў мець маральны непакой да будучага жыцьця. Аднак пра гэта з гэґелеўскай філязофіі нічога нельга даведацца. Адсюль вынікае вельмі простая выснова, што кожны чалавек, які захоча нешта зразумець у сваім асабістым прыватным жыцьці з дапамогай гэґелеўскай філязофіі, згубіцца ў блытаніне”.

І ня толькі “гэґелеўскай” — дадамо ад сябе. Усе папярэднія філязофскія сыстэмы абапіраліся на ўнівэрсаліі, але нават калі яны зьвярталіся да адзінкавага, як, скажам, “рэалісты”, то і тады гэта было не індывідуальнае, а падсумоўваючае ідэю індывідуальнага, адзінкавае.

Праўда, тут неабходна згадаць выключэньне з правіла — Сакрата, які скіраваў філязофію ад аб’екта да суб’екта, ад аналізу сусьвету да досьледу чалавечага “Я”. Таму і вылучаў яго Кіркеґар зь незьлічонай сьціжмы мысьляроў, бо для сакратычнага спосабу мысьленьня кожны асобны чалавек — гэта цэнтар сусьвету, вакол якога абарочваецца і на якім трымаецца сусьвет.

А цяпер паспрабуем у самым спрошчаным выглядзе сфармуляваць канцэптуальную адрознасьць філязофіі Кіркеґара ад папярэдніх філязофскіх сыстэмаў. Калі раней філязофія імкнулася асэнсаваць існаваньне чалавецтва, то Кіркеґар паспрабаваў стварыць філязофію існаваньня чалавека. На тую пару гэты духоўны акт быў настолькі рэвалюцыйным, што зробленае Кіркеґарам ня без падставаў параўноўваюць зь “пераваротам” Капэрніка. Па словах Яспэрса, дацкі Сакрат — заснавальнік сучаснай філязофіі і бацька ўсіх экзістэнцыяльных мысьляроў.