Валянцін Акудовіч - Мяне няма - роздумы на руінах чалавека

* * *

Сёрэн Абі Кіркеґар нарадзіўся 5 траўня 1813 году ў Капэнгагене. Ён быў сёмым і апошнім дзіцём у сям’і.

Яго бацька, Мікаэл Кіркеґар, у дзяцінстве пасьвіў авечак, а ў даросласьці — пасьпяхова займаўся гандлем.

Маці Сёрэна напачатку была пакаёўкай у Мікаэла Кіркеґара. Пасьля сьмерці першай жонкі Мікаэл пабраўся зь ёй шлюбам і хутка ў іх нарадзіўся сын (недаравальна хутка з маральнага пункту гледжаньня той эпохі).

“Я нарадзіўся ў выніку злачынства, я зьявіўся насуперак волі боскай...” — пісаў потым Сёрэн Кіркеґар у “Дзёньніку”.

Сямнаццацігадовы Сёрэн па волі бацькоў быў залічаны на тэалягічны факультэт Капэнгагенскага ўнівэрсытэту. Але хлопец ня меў асаблівай ахвоты вучыцца, пра гэта сьведчыць ужо хаця б тое, што апошні экзамен ён вытрымаў адно празь дзесяць год ад пачатку навучаньня. Мяркуючы па шматлікіх дзёньнікавых запісах, у тую пару ён з куды большым імпэтам баляваў зь сябрамі, чым займаўся навукамі.

Рашучую перамену ў жыцьці Кіркеґара дасьледчыкі зьвязваюць з чатырнаццацігадовай Рэгінай Ольсэн, якую ён спаткаў у 1837 годзе.

Да гісторыі з Рэгінаю мы яшчэ вернемся, а пакуль згадаем асноўныя моманты з жыцьця заснавальніка філязофіі экзістэнцыялізму.

У 1838 годзе памёр бацька Сёрэна і пакінуў вялікую спадчыну, больш за трыццаць тысяч рыксдалераў, якія ня толькі забясьпечылі Сёрэну бестурботнае і шыкоўнае жыцьцё, але і дазволілі аплочваць выданьне сваіх кнігаў. А на гэта даводзілася выдаткоўваць не малыя сумы, бо яго літаратурная працаздольнасьць была неверагоднай. Ён жыў у адзіноце і, калі не лічыць штодзённага шпацыру па вулках Капэнгагена, амаль не пакідаў хаты, дзе, стоячы ля канторкі, пісаў і пісаў, днём і ноччу — да сьвітанку.

У 1843 годзе Кіркеґар апублікаваў першую з сваіх знакамітых працаў, двухтомнае этыка-эстэтычнае дасьледаваньне “Або — або”. За наступныя дванаццаць год ім было надрукавана яшчэ пятнаццаць тамоў збору твораў, а ўсяго рукапісная спадчына Кіркеґара складае больш за дваццаць тамоў. Сярод найбольш вядомых працаў згадаем “Страх і трымценьне”, “Сьмяротную хваробу”, “Дзёньнік”.

Памёр Кіркеґар 11 лістапада 1855 году.

“Або — або” выклікала пэўную цікавасьць у мясцовае публікі, але пры жыцьці вядомасьць Кіркеґара так і не перасягнула межаў Капэнгагена. Аднак і ў родным горадзе чытач хутка незалюбіў “свайго Сакрата”. Здарылася гэта пасьля таго, як Кіркеґар адмовіўся ад Рэгіны Ольсэн і паспрабаваў выкласьці прычыны свайго ўчынку ў літаратурных творах “Паўтарэньне”, “Дзёньнік спакусьніка”, “Вінаваты? Не вінаваты”. Абывацель быў зьбянтэжаны і абураны.

Самы час цяпер вярнуцца да гэтай загадкавай гісторыі, якая так шмат значыла ў творчасьці і жыцьці Кіркеґара.

Яшчэ на пачатку каханьня ён пісаў: “Я перажыў за гэтыя паўтара гады паэзіі болей, чым яе было ва ўсіх літаратурных творах, разам узятых”.

Прамінула чатыры гады і ўжо пасьля сватаўства, напярэдадні вясельля, Кіркеґар раптам вяртае Рэгіне шлюбны пярсьцёнак, хаця, здавалася б, для гэтага не было аніякіх падставаў. Больш таго, потым, усё жыцьцё ён кахаў сваю нявесту, дасылаў ёй лісты, прысьвячаў творы і нават адпісаў ёй у спадчынным тастамэнце тую маёмасьць, якая яшчэ заставалася ў яго напрыканцы жыцьця. Дарэчы, даведаўшыся, што Рэгіна стала жонкай Фрыца Шлеґеля, будучага губэрнатара Антыльскіх астравоў, ён пісаў яму: “У гэтым жыцьці яна будзе належыць вам. У гісторыі застанецца побач са мной”.

Напэўна, дасьледчыкі і біёграфы Кіркеґара яшчэ доўга будуць высноўваць усё новыя вэрсіі яго незразумелых паводзінаў у адносінах да каханай жанчыны. Пакуль найбольшую папулярнасьць маюць дзьве зь іх. Першая — рамантычная: Кіркеґар пакінуў Рэгіну Ольсэн, каб цалкам прысьвяціць сваё жыцьцё Богу. Другая — празаічная настолькі, што кажуць, далей і няма куды: імпатэнцыя філёзафа.

Сярод прыхільнікаў другой вэрсіі і згаданы на пачатку Леў Шастоў. Ці былі ў Льва Шастова сур’ёзныя аргумэнты? Вось адзін зь іх, вычытаны ў дзёньніку Кіркеґара за 1848 год. “Я ў сапраўдным сэнсе гэтага слова — гаротнейшы зь людзей, з маленства мяне не пакідае нейкая змучанасьць, якая вымушае бязьмежна пакутваць, і гэта паходзіць ад незразумелай ненармальнасьці ў суадносінах маёй душы зь целам... я раіўся з гэтай прычыны з маім доктарам і пытаўся яго, ці лічыць ён, што маю ненармальнасьць можна вылечыць так, каб я мог зьдзяйсьняць агульнае. Ён выказаў сумненьне. Тады я зноў запытаўся ў яго, ці можа дух чалавека сваёй воляй нешта перамяніць ці выправіць тут? Ён і ў гэтым засумняваўся. Ён нават ня раіў мне намагаць моц маёй волі — якая, ён ведаў, можа тады ўсё пабурыць. З гэтай хвіліны мой выбар быў зроблены. Маю сумную ненармальнасьць (якая большасьць людзей, здольных зразумець увесь жах свайго стану, напэўна, штурханула б да самагубства) я ўспрыняў як наканаванае мне джала ў плоць, як маю мяжу, мой крыж, як вялізную пазыку сілы духу ад Айца Нябеснага, якая ня ведае сабе роўных сярод сучасьнікаў”. І яшчэ: “Я не магу абняць дзяўчыну, як абдымаюць рэальна існуючага чалавека, я магу толькі вобмацкам дакранацца да яе, як падыходзяць да ценю”.