Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

Дапісваю ліст ноччу. На гадзінніку — дванаццаць… Ірына спіць. Мне таксама пара. Заўтра, дакладней, сёння ўжо, на практыку.

Нешта надламалася ўва мне за гэтыя дні. Пустата на душы. Не ведаю, магчыма, гэта часова, аднак мне вельмі кепска. Добра, што хоць Ірына побач, падтрымлівае маральна. Я, вядома, разумею, што ты з нейкай важнай прычыны не прыехаў, і папярэджваў ты мяне аб гэтым, але, павер, як бы там ні было, мне крыўдна. Думаецца, што не захацеў ты са мною сустрэцца. Думаецца, табе ўсё роўна, што я для цябе так: пакуль ёсць — добра, не будзе — таксама някепска. Лухта гэта, напэўна. Аднак лезе ў галаву, і ўсё… Калі мы з табою сустрэнемся? Памятаеш, ты пераконваў мяне, калі з’язджаў (тады, у сакавіку), што мы не сустрэнемся болей. Можа, ты і зараз так лічыш? Перачытала твой апошні ліст і прыйшла да высновы, што ты так, быццам бы, не лічыш. Пішаш, што ў нас яшчэ будзе час. А я вось сумняваюся — ці будзе? У Полацку мне засталося жыць нейкі месяц. А потым, круці не круці, Омск. І чым больш я пра гэта думаю, тым больш даюся ў лапы абыякавасці: «Што будзе, тое будзе!» Я разумею розніцу паміж адным «будзе» і другім, але адчуваю, што ад мяне цяпер мала што залежыць. Вось, напэўна, і прыйшоў час сказаць адзін аднаму «так» альбо «не». Я разумею, што і раней мы не жартавалі. Аднак цяпер гэта для нас неабходнасць. Не хацелася распачынаць размову першай, аднак, відаць, трэба. Я доўга разважала і вырашыла, што лепей ва ўсім разабрацца, а не будаваць кожнаму свае планы. Вось так... Не лічы, калі ласка, мае словы за бязглуздыя, самаўпэўненыя. Я сказала тое, што набалела. Нам неабходна з табою вырашыць. Буду чакаць адказу. Калі надумаеш прыехаць, папярэдзь. І не лічы, што я ўпала духам. Яшчэ трымаюся…

Да пабачэння. Я.»

Што ён — дурань, каб паказвацца без патрэбы на вочы людзям? Паліто шырачэзнае… Капялюш скураны… Шалік на шыі… Хто яшчэ так апранаецца ў горадзе? А шрам на твары?.. Адзін шрам чаго варты?.. Людзі ж — сволачы, усё прыкмячаюць. Паказаўся ў людным месцы — не адмажашся. Здадуць, як піць даць здадуць. На адны пытанні стомішся адказваць: хто?.. адкуль?.. куды?.. І ў Лупоніка жыць небяспечна. Цікуе, выпытвае, вынюхвае… Здасць калі-небудзь…

Буднік глядзіць на сабор. На гэтае Замчышча ён прыходзіць не аднойчы ўжо, начамі, каб менш хто бачыў. Нашто яму праблемы. Сёння ўсё будзе па-іншаму. Сёння ён адважыцца адчыніць дзверы храма і азнаёміцца з яго інтэр’ерам. Недзе ў гэтых мурах, у адной са шматлікіх ніш, пад цаглянаю кладкаю надзейна схаваны Крыж Еўфрасінні Полацкай. Не падробка нейкая, а сапраўдны, зроблены ювелірам Лазарам Богшам. Брахня гэта ўсё, што быццам бы Крыж той захоўваецца ў расейскіх фондасховішчах. Плёткі! За межы горада яго ніхто ніколі не вывозіў… Баяліся… Надпіс на ім быў выбіты незвычайны — заклінанне: той, хто адважыцца зрабіць гэта, пракляты будзе святой жыватворнай Тройцаю. Так што, калі і вывозілі, то вывозілі не Крыж, а шматлікія падробкі. Менавіта адна з іх і знікла пад час Другой сусветнай вайны. І Буднік тое ведае не з чутак. Гісторыю пра знікненне Крыжа яму распавёў некалі стары яўрэй з Задзвіння. А яўрэі — людзі разумныя, ведаюць, што гавораць. Болей таго, Буднік здагадваецца і пра месца, дзе можа захоўвацца Крыж зараз. Гэтыя муры Буднік яшчэ ў юнацтве, калі навучаўся ў тэхнікуме, абшныпарыў. Ведае кожны закуток. Знайсці Крыж тады, праўда, яму не ўдалося. Блізка быў да мэты, але хіба каму тое трэба было тады? На яго пазіралі як на вар’ята. Яму заміналі, а не дапамагалі. Няма вялікай упэўненасці, што і зараз у яго нешта атрымаецца. Не з рукі яму аднаму займацца такой справаю. Тут надзейны паплечнік патрэбен. Разумны і вопытны… А дзе яго возьмеш? Хіба здатны на гэта Лупонік? Не, з гэтым парсюком на такую справу не пойдзеш... Забаіцца і здасць…

Толькі Бог з ім, з Лупонікам. Не па Крыж ён сюды прыйшоў сёння. «Нашто мне той крыж? — не без падстаў разважае Буднік. — Гэта ў юнацтве я імкнуўся даказаць людзям недаказальнае. А зараз?..» Зараз ён разумее, што людзям, акрамя іх асабістай значнасці, нічога не цікава. Зараз у яго іншыя мэты…

Сёння яму шанцуе. Сёння, па ўсім відаць, нейкае вялікае свята. Інакш як растлумачыць тое скопішча людзей ля Сафіі? Ён здымае з галавы свой скураны капялюш, запіхвае яго за пазуху і выходзіць з-за дрэва, за якім увесь гэты час хаваўся. Растварыцца ў натоўпе няцяжка. Галоўнае, не глядзець гэтым свалачам у вочы…

Храм сустракае яго прыхільна. Напэўна, гэтыя муры нават і не здагадваюцца, што задумаў гэты чалавек.