Алесь Паплаўскі - Пастка для рэха

Пакуль пісала, за акном утварылася сапраўднае мора. Цяпер да яго ніхто не падыдзе блізка. Яшчэ б толькі сабаку ля дзвярэй прывязаць, і можна спаць спакойна. Ніякіх кампаній шумных не будзе.

Днямі сказала сваім, што была ў цябе, у Вільні. Спачатку такая цішыня стаяла, а потым адобрылі… Толькі мама цяжка ўздыхае… І яшчэ, хачу табе паведаміць непрыемную навіну: вольнага дыплома мне не атрымаць. Так што чакае мяне Омск… Сапраўды, лёс нейкі, хоць і не хочацца ў яго верыць. Прывыкла я жыць рэчаіснасцю. Зараз вось збяру сваю адзежу і дахаты. Адпачну душою ад думак розных, ад горада. Паслухаю салаўёў — цяпер іх у нас хор цэлы. І чаромха цвіце… Праўда, я не люблю яе паху. І ўсё ж, як-ніяк — кветкі…

Вось і ўсё. Словы скончыліся. Даводзіцца развітвацца. Да спаткання, спадзяюся, хуткага. Цалую…

Я.

P.S. Прывітанне нашым агульным знаёмым. Часцей бывай у Вільні, можа, не будзеш так сумаваць… Хаця, разумею, туга па радзіме не залежыць ад гэтага…»

Паснедаўшы, выходжу незаўважна з інтэрната. Крочу па вуліцы Фрунзе, праз Чырвоны мост, да Дзвіны. Пачуццё расчаравання не пакідае мяне ні на хвіліну. Гэта зусім ужо іншы горад. І, напэўна, той, хто там, на нябёсах, распрацоўваў маршруты гэтай маёй вандроўкі, не ўлічыў самага галоўнага: зусім іншы цяпер і я…

Доўга блукаю па горадзе, потым спускаюся да Дзвіны. Людна. Час набліжаецца да поўдня. Шырокая брукаваная сцяжынка вядзе мяне ў маё далёкае, прывіднае мінулае. Ад рэчкі цягне сырасцю і балотнай цвіллю. Восень угадваецца ў кожным шамаценні, у кожным таемным руху, у кожным дыханні. Напэўна, гэта і ёсць дыханне восені: цяжкае, перарывістае, нібыта ў безнадзейна хворага. Людзі хутаюцца ў шыракаполыя паліто, аднак разбрысціся па сваіх уладкаваных цёплых «норах» не спяшаюцца. Назіраю за імі, і мне здаецца, што занятыя яны, як і я, пошукамі нечага незваротна страчанага, таго, чаго не знайсці нам ніколі ўжо. Людзі нагадваюць мне грыбнікоў, якія заблудзілі ў лясных гушчарах і не ведаюць, як выбрацца з іх…

Я сядаю на драўляную лаўку і пачынаю бязмэтна ўзірацца ў шэры, замглёны далягляд. Што я збіраюся там згледзець? Не ведаю… Напэўна, мінакам, тым, хто сноўдае ля ракі ў пошуках учарашняга дня, я нагадваю акцёра з Тэатра Абсурду. Сам я так не лічу. Мая роля ў гэтым спектаклі яшчэ толькі ствараецца Вялікім Рэжысёрам…

Непадалёк, па брукаванай дарожцы, што вядзе ў маё мінулае, крочыць мужчына. Яго павольныя цяжкія крокі адгукаюцца ў маёй свядомасці працяглым рэхам. Я падазрона гляджу на гэтага пакалечанага жыццём чалавека. «Ты ідзеш па маёй сцяжынцы!» — хочацца мне папярэдзіць бяздомнага. Старац палахліва пазірае на мяне і маўчыць. Я заплюшчваю вочы. І адчуваю, як мяне абліваюць чужой старасцю, з ног да галавы. «Напэўна, гэты бяздомны не зусім звычайны, — думаю я, вывучаючы напаўзаплюшчанымі вачыма юродзівага. — Напэўна, ён выконвае нейкую пачэсную місію, не зусім зразумелую зямным істотам. Напэўна, ён пасланы да нас некім Звыш, каб папярэдзіць пра хуткі і непазбежны надыход Зімы. Яго зрэнкі адлюстроўваюць мноства ценяў — згорбленых, безабаронных… Сотні, тысячы, тысячы тысяч людзей, захутаных у шыракаполыя драпавыя паліто. Ад убачанага мною авалодвае страх. Праз хвіліну, калі мроі знікаюць, юродзівы далёка ўжо ад мяне. Не прамінаючы на сваім шляху ніводнай сметніцы, ён павольна набліжаецца да жанчыны, якая корміць батонам дзікіх качак. Я бачу, якімі вачамі глядзіць на яе жабрак. Гэта погляд галоднай жывёліны. Толькі жанчына пра гэта не здагадваецца. У яе зусім іншы занятак: адскубваць ад батона кавалкі мякішу і кідаць іх птушкам.

— Мама! Мама! — узбуджана надрываецца шасцігадовы хлапчук, тузае жанчыну за спадніцу: — Кідай туды… Вунь ту-у-у-ды-ы… Мы яшчэ тых не кармілі…

Я ўстаю з лаўкі і іду за юродзівым следам. Ён азіраецца. Цені людзей у яго безжыццёвых зрэнках некуды зніклі, замест іх там адчай і смутак… А яшчэ голад…

Я аклікаю старога. Напэўна, у маім сэрцы зараз, як шмат гадоў таму ў Лідзіным (там, ля касцёла ў Вільні), спрачаюцца два супярэчлівыя пачуцці: прайсці раўнадушна ці паспрабаваць дапамагчы хоць неяк гэтаму чалавеку? Як выяўляецца, сумленне патрабуе дакладнасці і шчырасці.

Стары спыняецца і разгублена пазірае на мяне. Ад яго вее нейкай невылечнай хваробай. На твары з’яўляецца скупая ўсмешка.

— Добры дзень! — вітаюся я, хаваючы вочы.

«Чым дапамагчы табе? Парадай? Добрым словам? Гэта ж смешна… Мела рацыю Лідка, сцвярджаючы, што такіх бяздомных, як гэты старац, тысячы і ўсім не дапаможаш. Гэтым павінна займацца дзяржава…»