Алесь Жук - Праклятая любоў

На гэта Беразоўскі спакойна сказаў:

— Ведаю, таварыш Кіршчэня, чым вы займаліся ў вайну. I пасля.

I ён паляпаў па сваёй сумачцы-планшэце, якая вісела на баку.

Усё было ў Беразоўскім тое ж самае, але нешта і не тое, чым далей, тым усё больш і больш адчуваў Кіршчэня, што знікае ў яго страх да Беразоўскага.

I аднойчы ён пераступіў цераз тую мяжу, цераз якую б раней пераступіць не адважыўся. Той вечар Беразоўскі піў больш, чым звычайна, і гаварыў таксама намнога болей.

— Я табе скажу, таварыш Кіршчэня. Я пры асобым аддзеле не проста быў. Я ўсё гэтую свалату фільтраваў. Усіх падонкаў, паліцаяў. I тых, хто ім прыслужваў. У мяне ўся агентура была. Я ўсіх іх бачыў. Камандзір мне давяраў. Я правая рука ў яго быў. Мы прымалі з ім рашэнне. 3 гэтым так, а з гэтым так. I таму выжылі, што літасці не зналі. Цвёрдасць была. Камандзір, ён таксама толк ведаў. Мы на востраве базіраваліся. I штаб брыгады там. Дарога да нас па кладках у балоце ішла. Дык вось, прыйдзе сувязны, мы яго сустрэпем. Усё як належыць. А на кладкі я звычайна праводзіў. Нікому не даручалі. Адзін стрэл у патыліцу. Шпок — і дзядзька пайшоў у багну. I сто працэнтаў гарантыі, што ніхто не выдасць. Сто працэнтаў! Раніцаю, у тумане, шпок, і ўсё. Ты мяне разумееш, таварыш Кіршчэня?

— Чаму ж не разумець, разумею. Але ў нас такога не было.

— Адкуль табе ведаць, прасгата! Той, каму трэба ведаць, той і ведаў. Такая наша работа. Сёння ты шпокнуў, і ніхто не ведае, заўтра цябе шпокнуць. I таксама ніхто не будзе ведаць. Нічога ты не знаеш, таварыш Кіршчэня!

Беразоўскі махнуў рукой, паволі зняў папругу з наганам, потым сцягнуў з пляча планшэтку:

— Закрый на ноч у сейф. I галавой мне адказваеш!

Ён ужо зусім ап’янеў, глядзеў асалавелымі вачыма, як паклаў зброю і планшэтку Кіршчэня ў шафу, замкнуў ключыкам, адабральна кіўнуў галавой.

А ноччу, калі ўпаўнаважаны спаў, Кіршчэня адчыніў шафу, дастаў планшэтку. Ужо з планшэткаю ў руках пракраўся ў сенцы, там вобмацкам знайшоў ліхтар, запаліў святло. Таму, што ўбачыў, нельга было нават паверыць. Спачатку ён не мог зразумець, што абазначаюць прозвішчы, акуратна напісаныя папарна, злучаныя паміж сабою стрэлачкаю. Спачатку прозвішча старшыні сельсавета, потым старшыні калгаса, дырэктара школы і далей, далей. Прозвішча ахвяр і тых, хто павінен быў на іх данесці. Ён, Кіршчэня, павінен быў данесці на старшыню калгаса, а потым Жыгар на яго, на Кіршчэню. Ён тады ўглядаўся ў спіс, стараўся запомніць прозвішчы, хто першы, хто на каго. I гэтаму страшнаму ланцугу прозвішчаў не было канца.

Як гадзюку, нёс Кіршчэня назад у шафу планшэтку са школьным сшыткам у касую лінейку. Але паіў і карміў ён Беразоўскага да таго часу, пакуль той раптоўна не знік, як праваліўся скрозь зямлю. Перастаў прыязджаць, не стала ў раёне.

Кіршчэня глядзеў на роўна пісаныя радкі ў сваёй канцылярскай кнізе. Не, не адважвалася рука пакідаць на старонках паперы тое, што ведаў пра арышт Русакевіча, пра Зіну Пратасевічаву, не адважвалася рука запісаць і пра тое, як ноччу глядзеў ён планшэт Беразоўскага, якія там бачыў прозвішчы. Дарэмна асмялеў Мяцельскі, не паказвалі яму яшчэ абсмажаную варону. Беразоўскія памяняліся, а тыя вучнёўскія сшыткі не прапалі. Падай сігнал, і ўсё стане на свае месцы. Вернуцца назад альбо знойдуцца другія беразоўскія. Улада не любіць, калі з ёй пачынаюць занадта братацца.

Яшчэ Кіршчэня думаў, што дарэмна Беразоўскі пахваляўся, быццам ведае ўсё пра яго. Не ведаў ён, як удалося Кіршчэню вярнуцца цэлым з Заходняй Беларусі, не быць застрэленым бандаю. Выпрасіў там ён дазвол даведацца, што і як з сям’ёй. А як прыехаў дадому, больш туды не вярнуўся, адсюль знаёмае начальства дало туды паведамленне, што ён пакінуты тут на партыйнай рабоце. Ды і нікому не любіў пахваляцца пра гэта Кіршчэня, толькі тая ябеда ведае пра тое, як ён ратаваў сваю шкуру і як адкупляўся спіртам і салам. Спірт браў на суседнім спіртзаводзіку. I амаль кожны раз, як ехаў у раён, вёз. I яго гадоў колькі даілі, не выпускалі з вёскі, трымалі брыгадзірам. Быццам бы каб не трапіўся непатрэбнаму чалавеку на вока.

Але гэта ведаў толькі ён, Кіршчэня, больш ніхто не ведаў, нават папера, перад якой ён рашыў спавядацца перад смерцю. Споведзі не атрымлівалася. Ды нічога, ён прымусіць яшчэ лічыцца з сабой. Ён возьмецца і праверыць, як паказваюць у калгасе ўраджайнасць. Яны яшчэ не ведаюць старога Кіршчэню. 3 ім лепш не звязвацца, пірагі ён умее аднесці.

Гэтак думаў Антон Аляксандравіч у начной цішыні, пачынаючы засынаць над летапісам свайго жыцця, актыўнага з самай маладосці і да глыбокай старасці.