Алесь Жук - Праклятая любоў

Зорная, ціхая ноч. Пахла жытам, валошкаю. Чуваць было, як ля канторы ляпалі дзверцы машын — ад’язджалі дадому галоўныя спецыялісты. Кіршчэня прыпыніўся, пастаяў, пакуль праляцелі машыны, абдаўшы яго пылам.

Кіршчэня радаваўся цемры. Калі б не ноч, то, здавалася б, усе бачылі яго сённяшнюю ганьбу — тое, што яго слухаюць і баяцца. Аказваецца, не. Ужо перасталі баяцца, калі Мацельскі адважыўся напомніць пра той куратнік, і сёння на яго не зважаюць. Маўчаў, пакуль Кіршчэня быў пры ўладзе ў раёне, маўчаў, бо ведаў, што да яго, а не да каго другога заязджаў і начальнік міліцыі, а то і не адзін, а з упаўнаважаным камітэта, якога ўсе баяліся. Ніхто гэтага ўпаўнаважанага не называў па прозвішчы, але ўсе ведалі, адкуль ён. Калі прыязджалі з начальнікам міліцыі ўдвух, то начальнік за рулём, а ўпаўнаважаны ў калясцы. Тады начальнік міліцыі пісаў запіску да Жыгара, і Кіршчэня браў аброчную торбу, ішоў, як сувязны. Жыгар разгортваў запіску і з торбай знікаў з хаты. Вяртаўся і падаваў яе Кіршчэню напакаванай. У торбе кожны раз была пяцілітровая бутля з самагонкай. Яшчэ кавалак сала, а то нават і каўбаса. Кіршчэня аднойчы не вытрываў, разгарнуў паперку і прачытаў запіску. Алоўкам там было напісана: «Жыгар, выдай довольствне в установленном порядке» — і подпіс. Потым, колькі Кіршчэня ні зазіраў у запіскі, усё паўтаралася слова ў слова. Пасля таго як Жыгар сустрэў немцаў хлебам-соллю, не даваць ён не мог. Даваў партызанам, вытаргаваў у іх даведку, што з’яўляўся сувязным, але ўсё роўна органаў баяўся. Тады не асмельваўся абзывацца: «I я гэтакі ж партызан, як і вы». Гэта цяпер, калі павыдавалі партызанскія пасведчанні, і Жыгару таксама выдалі, калі паўручалі юбілейныя медалі, і ён пачаў абзывацца.

А ў той час сядзеў, падціснуўшы хвост, і баяўся, каб па яго не прыехалі.

I Мяцельскі тады шаўковы быў, не цапаўся, наадварот, частаваў і Кіршчэню разам з упаўнаважанымі.

Кіршчэня не заўважыў, што ад шпаркай хады і ад піхання свайго маторнага «козліка» ўпацеў. Спыніўся, дастаў з кішэні штаноў спецыяльна пакладзеную туды сёння чыстую насоўку, выцер лоб і патыліцу, аддыхаўся.

Свяціліся вокны ў катэджах у новым калгасным пасёлку, на цэнтральнай сядзібе, не гэтак ярка з засені прысад высвечваліся вокны вёскі. Спакой панаваў у прыродзе. Кіршчэня ніколі не быў ні паляўнічым, ні рыбаком. Ён і кароў не любіў пасвіць, а таму глядзець на тое, што навокал, у яго ніколі не ўзнікала патрэбы. Дзень быў для таго, каб рабіць сваю дзённую работу, ноч для таго, каб адпачываць, дрэвы раслі таму, што яны дрэвы, трава — таму, што яе трэба было касіць і нарабіць з яе сена, збожжа — каб намалаціць з яго хлеба… Цяпер толькі, у старасці, ён часам нібы спатыкаўся, пачынаў заўважаць, якое нечакана густое і зорнае неба бывае ў жніво і як часта падаюць з неба зоркі, пакідаючы за сабой імклівыя росчыркі. Ці дзівіўся туману, які зранку густа наплываў, затопліваў усё навокал, а пад сонцам нечакана хутка распаўзаўся кудлатымі лахманамі. I не разумеў, навошта заўважае і навошта трэба яму гэтае заўважанне. I зараз ён не доўга любаваўся ноччу, разагнаў веласіпед, і той роўна і напорыста затрашчаў маторчыкам.

Аднак крыўда не дала Кіршчэню спаць спакойна ноч. Перажылі б Мяцельскія з яго, ведалі б тое, што ведае ён, не хапіла б у іх гэтакай смеласці. Дарма, што не прыязджаюць упаўнаважаныя цяпер, як прыязджалі раней.

Кіршчэня і ў ложку доўга варочаўся з боку на бок, урэшце вымушаны быў устаць сесці за свой пісьмовы стол, раскрыць канторскую кнігу і пачаць пісаць. Пяро пісала адно, а ў галаве паўставалі тыя малюнкі, пра якія ён усё ж не адважваўся да канца ні напісаць, ні нават расказаць. У душы нешта стыла, і пераступіць цераз невядома кім, але навек пазначанае «нельга», ён не мог і зараз, праз многа гадоў, калі, мабыць, тых упаўнаважаных, што памятаў ён, і на свеце няма. I час іншы. Але не верыў стары Кіршчэня, што не можа быць таго, каб пільнае вока не глядзела і не прыкмячала ўсяго, што робіцца навокал. Ёсць нагляд за ўсімі, без гэтага проста нельга.

I чамусьці нагляд гэты паўставаў у вобразе Беразоўскага.

Нічога адметнага і страшнага ў тым Беразоўскім не было. Крыху вышэй сярэдняга росту, вочы блакітныя і валасы светлыя, кучаравыя, нейкія нават жаночыя. I скуранка на ім звычайная, крыху вынашаная, планшэтка заўсёды з сабою. I наган у кабуры. I ўсміхаўся гэты Беразоўскі, што аж ямачкі на шчоках абазначаліся. Але раптам нешта магло змяніцца ў яго абліччы. Блакітныя вочы страчвалі свой лёгкі колер, рабіліся вадзяністымі і страшэнна бяздоннымі. Мароз па скуры праходзіў ад гэтага позірку. Кіршчэня на сабе адчуваў. Смерць раптам выглядвала з тых вачэй.