Элиза Ожешко: Выбраныя творы

Пераклад Галіны Тычкі. На беларускай мове аповесць друкуецца ўпершыню. Згодна з першапачатковай задумай, мела называцца «Танная невялічкая кніжка для люду» і пісалася для часопіса «Кraj», дзе і з'явілася ў 1884 г. (No.33-40). Першае выданне асобнай кніжкай выйшла ў 1885 годзе.

За незвычайна кароткі час пісьменніца стварыла дасканалую з мастацкага гледзішча аповесць пра парэформенную беларускую вёску. Яе героі - батракі, што жывуць у «чвораках» (чатырох вуглах сялянскай хаты). Змрочны каларыт аповесці некаторыя польскія біёграфы (Эдмунд Янкоўскі) тлумачылі пагоршаным душэўным станам Элізы Ажэшкі, нібыта выкліканым у часе летняга адпачынку пісьменніцы заляцаннямі яе каханага пана Нагорскага да пакаёўкі. На самай справе пісьменніца дасканала ведала беларускую вёску і напісала глыбока рэалістычны твор, які даў пачатак яе «беларускаму цыклу» пра чалавека з «нізін».

1Пантак - гатунак чырвонага віна.

2Ангрод - пад гэтай назвай Э.Ажэшка мае на ўвазе горад Горадню.

Пераклад Галіны Тычкі. На беларускай мове друкуецца ўпершыню. Блізкая па творчай задуме да зборніка «Вясковыя вобразы і сцэны», які так і не быў напісаны. Аповесць была закончана ў 1885 годзе і ў тым жа годзе з'явілася ў часопісе «Ateneum». Асобным выданнем выйшла ў 1888 г. як ХХХVІІІ том «Таннага збору твораў» Элізы Ажэшкі.

1Ачынёна (дыялект.) - вар'ятка.

Пераклад Ядзвігі Бяганскай. Аповесць з'явілася ў польскім друку («Gazeta Polska», No.109-158) у 1888 годзе. Асобным выданнем выйшла ў 1889 годзе («Тanie zbiorowe wydanie pism» Элізы Ажэшкі), у кніжным тэксце была зроблена даволі значная карэктура беларускіх выразаў.

Друкуецца паводле выд.: Эліза Ажэшка. «Выбранае». Мн., 1975, с.173-365.

Самой назвай, як і ўсім яго зместам, твор скіраваны супраць арыстакратычных колаў грамадства, якое зняважліва лічыла сялян «быдлам» і «хамамі».

Нёманскі рыбак Павел, што застаўся беззямельным бедняком, сапраўды ўвасабляе лепшыя рысы свайго народа, яго маральна-эстэтычную годнасць, розум, працавітасць. Некаторыя моманты ідэалізацыі героя адбыліся не без уплыву Льва Талстога.

Драматычная інсцэніўроўка «Хама» ў 1913 годзе карысталася поспехам у рэпертуары самадзейных драматычных гурткоў Вільні, у Першай драматычнай трупе І.Буйніцкага (1910-1912 гг.), была пастаўлена ў БДТ-1, цяперашнім Беларускім тэатры імя Я.Купалы (1921 год, рэжысёр Ф.Ждановіч).

1Мядзведжае вуха - народная назва дзіванны.

2Госпадзе, злітуйся! Хрыстос, злітуйся! (грэцк.) - пачатак каталіцкай імшы.

Пераклад Янкі Брыля. Апавяданне створана вясной 1887 г., асобным выданнем выйшла ў 1888 г. Друкуецца паводле выд.: Эліза Ажэшка. «Выбранае», с.13-65. Карысталася выключнай папулярнасцю дзякуючы драматычным пераробкам на беларускую, польскую і ўкраінскую мовы. Аўтар беларускай інсцэніроўкі - Вацлаў Ластоўскі (1913 г.).

Спалучэнне паэзіі зімовай вечарынкі з трагічнай праўдай сялянскага сына, катаржніка Бонка, які раптоўна з'явіўся сярод моладзі, пакідае моцнае ўражанне. Выратаваны бацькам і адпраўлены з хаты, чалавек застаецца адзін на адзін з людзьмі і светам.

Апавяданне стаіць каля вытокаў беларускага прафесійнага тэатра. Спектаклем «У зімовы вечар» 14 верасня 1921 года адкрыўся Беларускі Дзяржаўны тэатр (рэжысёр Ф.Ждановіч). У 1923 годзе пад назвай «Рысь» драматычную інсцэніроўку апавядання паставіла трупа Ул.Галубка.

Пераклад Янкі Брыля. Апавяданне напісана ўлетку 1884 г. З'явілася ў друку ў 1885 г. («Kurjer Codzienny»), у кніжным выданні ў 1888 г. Друкуецца паводле выд.: Эліза Ажэшка. «Выбранае», с.66-82.

1Чварак - памяшканне для батракоў.

Пераклад Галіны Тычкі. Нарысы друкаваліся толькі аднойчы ў навукова-этнаграфічным часопісе Яна Карловіча «Wisla» ў 1888-1891 гг.

У нарысах пісьменніца прыводзіць у нязначнай апрацоўцы, апрача змешчаных у прыведзеным тэксце, наступныя песні: «Ой, матка сына ажаніла...», «Матка сына паціху навучае...», «Устала матка рана, сынаву збудзіла...», «Чаму, коніку, вады не п'еш».