Іван Бунін - Выбраная проза

— Ну добра, добра! Толькі няхай яна прынясе мне вады, каб папіць уночы.

І пачулася, як асцярожна пачала сыходзіць па прыступках старая.

Дзяўчынка ўвайшла ў сенцы насустрач ёй і цвёрда сказала:

— Я чула, што ён гаварыў. Не, я не пайду да яго. Я яго баюся.

— Дурніца, дурніца! — закрычала старая. — Ты, значыцца, думаеш, што я зноў сама пайду з маімі нагамі ды яшчэ ў цемры і па такіх слізкіх усходах? І зусім няма чаго баяцца яго. Ён толькі вельмі дурны і гарачы, але ён добры. Ён усё гаварыў мне, што яму цябе шкода, што ты дзяўчынка бедная, што ніхто не возьме цябе замуж без пасагу. Дый праўда, які ж у цябе пасаг? Мы ж зусім збяднелі. Хто цяпер у нас спыняецца, апроч бедных мужыкоў?

— Чаго ж ён так злаваўся, калі я ўвайшла? — папыталася дзяўчынка.

Старая збянтэжылася.

— Чаго, чаго! — замармытала яна. — Я сказала яму, каб ён не ўмешваўся ў чужыя справы...

І сярдзіта закрычала:

— Ідзі скарэй, набяры вады і занясі яму. Ён абяцаўся што-небудзь падараваць табе за гэта. Ідзі, кажу!

Калі дзяўчынка ўбегла з поўным збаном у адчыненыя дзверы верхняга пакоя, мараканец ляжаў на ложку ўжо зусім раздзеты: у светлым месячным сутонні пранізліва гарэлі яго птушыныя вочы, чарнела маленькая, коратка пастрыжаная галава, бялела доўгая кашуля, тарчалі вялікія голыя ступакі. На стале пасярод пакоя бялеў вялікі рэвальвер з барабанам і доўгаю руляю, на ложку поруч з яго ложкам белаю гарою было навалена яго верхняе адзенне... Усё гэта было вельмі страшна. Дзяўчынка з разбегу ткнула на стол збан і вомельгам кінулася назад, але мараканец ускочыў і злавіў яе за руку.

— Пачакай, пачакай, — скоранька сказаў ён, пацягнуўшы яе да ложка, сеў, не выпускаючы яе з рук, і зашаптаў: — Сядзь каля мяне на хвілінку, сядзь, сядзь, паслухай... толькі паслухай...

Ашаломленая дзяўчынка пакорліва села. І ён скоранька пачаў клясціся, што ўлюбіўся ў яе на скрут галавы, што за адзін яе пацалунак дасць ёй дзесяць залатых манет... дваццаць манет... што ў яго іх поўны мяшэчак...

І, выхапіўшы з-пад узгалоўя мяшэчак з чырвонай скуры, з дрыжаннем рук развязаў яго, высыпаў золата на пасцель, мармычучы:

— Вось бачыш, колькі іх у мяне... Бачыш?

Яна адчайна заматала галавою і ўскочыла з ложка. Але ён зноў імгненна злавіў яе і, заціснуўшы ёй рот сваёю сухою цупкаю рукою, кінуў яе на ложак. Яна з шалёнаю сілаю сарвала яго руку і пранізліва крыкнула:

— Негра!

Ён зноў сціснуў ёй рот разам з носам, пачаў другою рукою лавіць яе заголеныя ногі, якімі яна, брыкаючыся, біла яму ў жывот, але ў тую ж хвіліну пачула, што віхрам імчыцца па ўсходках сабака. Ускочыўшы на ногі, ён схапіў з стала рэвальвер, але не паспеў нават адвесці курок, імгненна збіты з ног на падлогу. Засцерагаючы твар ад зяпы сабакі, што расцягнуўся на ім і абдаваў яго агняным сабачым дыханнем, ён тузануўся, адкрыў падбароддзе — і сабака адной мёртвай хваткаю вырваў яму горла.

23 сакавіка 1949

Мой слуга, кухар і спадарожнік па паляванні — палясоўшчык Ярмола зайшоў у пакой, сагнуўшыся пад вязкай дроў, скінуў яе з грукатам на падлогу і пачаў хукаць на адубелыя пальцы.

— У, які вецер, паныч, на вуліцы, — сказаў ён, сядаючы на кукішкі перад грубкай. — Трэба добра грубку напаліць. Дазвольце запалачку, паныч.

— Значыць, заўтра на зайцоў не пойдзем, га? Як ты мяркуеш, Ярмола?

— Не... няможна... чуеце, якая завіруха? Заяц цяпер ляжыць і — ні гу-гу... Заўтра ніводнага следу не ўбачыце.

Лёс закінуў мяне на цэлых шэсць месяцаў у глухую вёсачку Валынскай губерні, на ўскраіну Палесся, і паляванне было адзіным маім заняткам і радасцю. Прызнаюся, у той час, калі мне прапанавалі ехаць на вёску, я зусім не думаў, што буду так страшэнна сумаваць. Я паехаў нават з радасцю. «Палессе... глухамань... улонне прыроды... простыя норавы... першабытныя натуры, — думаў я, седзячы ў вагоне, — зусім незнаёмы мне народ, з дзіўнымі звычаямі, своеасаблівай мовай... і ўжо, мусіць, якая безліч паэтычных легенд, паданняў і песень!» А я ў той час (расказваць, дык ужо ўсё расказваць) паспеў нават надрукаваць у адной маленькай газетцы апавяданне з двума забойствамі і адным самагубствам і ведаў тэарэтычна, што пісьменнікам карысна назіраць за жыццём.

Аднак... ці перабродскія сяляне вызначаліся нейкай асаблівай, упартай нетаварыскасцю, ці я не ўмеў як след узяцца за справу — узаемаадносіны мае з імі абмяжоўваліся толькі тым, што, убачыўшы мяне, яны яшчэ здалёку здымалі шапкі, а параўняўшыся са мной, панура вымаўлялі: «Гай буг», што павінна было азначаць: «Памагай бог». Калі ж я рабіў спробу з імі загаварыць, дык яны пазіралі на мяне са здзіўленнем, адмаўляліся разумець самыя простыя пытанні і ўсё стараліся цалаваць у мяне рукі — даўнейшы звычай, што астаўся ад польскага прыгону.