Іван Бунін - Выбраная проза

— Я далажу, далажу, — мармыча яна, ідучы ў цёмныя сенцы.

Баліць, мабыць, Батурынай пасля такіх дакладаў! І праўда, калі праз некалькі хвілін адчыняюцца дзверы, я бачу разгублены старэчы твар, вінаватую ўсмешку блакітных пакорлівых воч... Робім выгляд, што мы вельмі радыя адно аднаму, што гэты агляд дома — рэч самая звычайная, і Батурына ветлівым жэстам запрашае зайсці, а другою рукою стараецца зашпіліць каўнер свае цёмнае кофтачкі з таннага новага паркалю.

Мармычучы нешта прытворнае, я ўваходжу ў пярэднюю... О, ды гэта ж проста катух! Цёмна, душна, сцены закураны дымам махоркі, якую паліць колішні стараста Батурыных, Дрон, што не пакінуў двара і да гэтага часу... Направа — дзверы ў яго каморку, проста — пакой бабулек, цьмяна асветлены акном з падвойнымі рамамі, з вясёлкавымі ад старасці шыбамі...

— Мы ж у прыбудоўцы цяпер жывём, — вінавата паясняе Батурына. — Вы ж ведаеце, якія гады пайшлі, дый цяплей тут зімою...

— Але, можа, я турбую вас?

Старая трасе галавою і глядзіць незразумела і запытальна.

— Ці не турбую я вас? — гавару я мацней.

Пачуўшы, Батурына скоранька ўсміхаецца.

— Не, не, — адказвае яна з ветлай прабачлівасцю. — Калі ласка.

І адчыняе дзверы ў калідор...

Яшчэ больш пахмура ў гэтых пустых пакоях! Першы, у які я зазіраю з калідора, быў некалі кабінетам, а цяпер ператвораны ў камору: там скрыня з соллю, дзежка з пшаном, нейкія бутлі, пазелянелыя падсвечнікі... У наступным, былой спальні, высока стаіць пусты і вялізны, як саркафаг, ложак... І старая адстае ад мяне і астаецца ў каморы, нібы нечым заклапочаная. А я паволі праходжу ў вялікую гулкую залу, дзе ў кутках звалены кнігі, запыленыя акварэльныя партрэты, ножкі сталоў... Галка раптам зрываецца з крыва павешанага над ломберным столікам люстэрка і на ляту нырае ў разбітае акно... Уздрыгнуўшы ад нечаканасці, я адступаю да шкляных дзвярэй на рассохлы балкон, ледзьве адчыняю іх — і прыкрываю вочы ад нізкага яркага сонца. Які вечар! Як усё цвіце і зелянее, абнаўляючыся кожную вясну, як соладка буркуюць у густым вішняку, пераблытаным з бэзам і шыпшынаю, пакорлівыя галубкі, верныя сябры раскіданых абшарніцкіх гнёздаў!

Вечар у полі сустракае нас цэлым архіпелагам пышных залаціста-ліловых воблакаў на захадзе, незвычайнай пяшчотаю і яснасцю далечыні.

— Дзядзечка, дай серніка! — крычыць адзін з хлапчукоў, якія пасуць на папарах коней, і, ускочыўшы з мяжы, бягом даганяе каламажку.

Але Карней суровы і задуменны. Ён з асалодаю перацягвае хлапчука пугаю і нямоцна пакрыквае на коней.

«Пра што ён думае?» — думаю я, гледзячы на яго выцвілую на сонцы шапку.

І Карней злёгку паварочваецца на сядзенні і, гледзячы задуменнымі вачыма за мільганнем падкоў у прыпражніка, пачынае гаварыць...

— Усім не мёд, — кажа ён. — Не адным панам... Храсцьянскі банк, бач, памагае! Але не, у доўг не пражывеш! Купяць мужыкі сто — дзвесце дзесяцін, — канешне, хаўрусам, не разлічыўшы на сілу, і заблытаюцца, і намагаюцца згрызці адзін аднаго. А пойдзе калатнеча — справа і зусім згадзіцца, і хоць ты вешайся!

— Аднак, — кажу я, — багатых паноў асталося тры-чатыры на павет, — значыць, разыходзіцца зямля па народзе.

— Па гарадскіх купчыках ды па крамніках, — папраўляе Карней. — Па іх, а не па народзе... Да таго ж зямля без сапраўднага гаспадара астаецца: ім жа абы толькі купіць, балазе дзешава, а жыць жа яны там не будуць! Ну, вось іх, чарцей, і прыціснуць бы ў цесным месцы!

— Варта было б?

Але Карней адводзіць вочы ўбок.

— Папаіць пара, — кажа ён дзелавым тонам.

— На Варгле папоім.

— Ну, на Варгле дык на Варгле... Гэй, не рана!

Свяжэе, і вечаровы бляск меркне. Меланхалічна засінелі палі, далёка-далёка на гарызонце заходзіць за край зямлі вялізным мутна-малінавым шарам сонца. І нешта старарасейскае ёсць у гэтай маркотнай карціне, у гэтай сінючай далечы з мутна-малінавым шчытом. Вось ён яшчэ больш пацямнеў, вось ад яго астаўся толькі сегмент, паслядрыготная агністая палоска... Шпарка падае сіняваты змрок летняй ночы, нібы хто нябачна сее яго; у лужках ужо холадна, як у сутарэнні, і рэзка пахне роснаю зелянінаю, — толькі сяды-тады павявае аднекуль цяплом... У змроку мільгаюць прыдарожныя лазінкі, і на іх, надзьмуўшыся, спяць крумкачы... А на ўсходзе паволі паказваецца вялікая галава бледнага месяца.

Да чаго маркотныя здаюцца ў гэты час цёмныя вёсачкі, мёртвую цішыню якіх абуджае голас рысораў і шамкоў! Да чаго глухая і пустэльная здаецца старая вялікая дарога, даўно забытая і няезджаная! Дзякуй богу, хоць месяц узыходзіць! Усё ж весялей...