Іван Бунін - Выбраная проза

— Тры тыдні таму назад схавалі, ягамосцейка, — ласкава гаварыла бабулька Аніссі. — З'ездзіў у горад, быў страхата як вясёлы, а прыехаў дадому, пагнаў коней на начлег, дзвюх дзесяцін да Шчэдрынскага хутара не дагнаў, — мы праз Шчэдрына, праз яго поле гавяда ганяем, — вярнуўся. Прыйшла я з палотнамі, бачу, ляжыць ён на печы, кажухом накрыўся... «Паміраю, кажа, мамка, захварэў я. Пагнаў учора на начлег, дзвюх дзесяцін да Шчэдрынскай мяжы не дагнаў — панесла на мяне нібы як холадам, дрыжыкі пранялі, ледзьве назад дайшоў, ногі падгінаюцца...»

Анісся ўздыхнула, і на вока яе набегла сляза. «Дзіця хоць сляпое, а маці роднай дарагое, — падумала яна і ўздыхнула ад тужлівай пяшчоты да сына. — Пайду, што там ні будзе, не чужая ж я яму...» А бабулька гаварыла далей, выціраючы куткі тонкіх, зморшчаных, сцягнутых у жменькі губ худымі цвёрдымі пальчыкамі:

— Што тут, ягадка, рабіць? Дала я яму дзве просвіркі, адну за здароўе, другую за вечны спачын. З'еш, кажу, сынок, можа, палягчэе. На трэці дзень ён і заве мяне: «Матулька, балазе сёння дзень харошы, павадзеце мяне, а то тут, у хаце, дух цяжкі». Павялі мы яго ў гумно, пасадзілі на салому, самі адлучыліся на хвілінку — аўцу стрыгчы. Трохі счакаўшы, прыходзім, а ён ужо і галаву схіліў, ледзьве дыша: дагэтуль твар чырвоны, як сукно, быў, а тут ужо ад ілба бялець пачаў. Прыўзнялі мы яго, а ён ужо сканаў. Не дачакаўся, значыць, нас...

І Анісся задумалася. Расчуленая гутаркаю, поўная горнасці, матчынай пяшчоты і матчынай журлівасці, пачала яна раіцца з падарожнікамі, што ёй рабіць: ісці ці не? Калі ўжо ісці, дык ці не лепш з розумам ісці, не дзеля таго толькі, каб праведаць, а каб на ўсё лета астацца? Вунь, кажуць, ён цяпер на андынарыі жыве; а на андынарыі і яна пракорміцца, — не аб'есць жа, ды ці многа ёй і трэба...

Бабулька сказала:

— Ды яно як сказаць? — не ўгадаеш, як лепш, ягамосцейка. Мой Ціхан не то што другія. Такі ўжо самавіты быў: адзін на свеце разумны і замыслівы! А паслухаеш наўкол, — праўда, не тыя сыны цяпер пайшлі, не раўня майму, несуверныя... Ну, а ўсё-такі я пайшла б. Мая гаворка — ідзі.

— Ён не можа не карміць мацеры, — дадала маладая.

І Анісся павесялела.

— Такі ж пайду, — сказала яна нерашуча. — Ён жа толькі самотлівы ў мяне, а ніхто лядайкага не скажа, — не забіяка, не п'яніца. От толькі дома не любіць сядзець... А мне галаднавата, дый нуда заела. Часамі думаеш: хоць бы захварэў, ці што, усё дома пажыў бы... Мужык ён добры, ды, вядома, рабочы чалавек, крыўдлівы. У мяне адна душа, у яго другая. Прыйдзеш, думаецца, а ён возьме дый пакрыўдзіцца...

Правёўшы падарожнікаў, яна доўга аглядала пустую хату: ці нельга прадаць чаго? Але ўсё багацце яе было ў старым куфэрку, дзе зберагаўся адзіны Ягораў падарунак, — хустка на пахаванне, купленая ў манастырскай краме ў Задонску, вялікая белая палатняная хустка, уся ўсеяная чорнымі чарапамі, паскладанымі крыж-накрыж чорнымі касцьмі і чорнымі надпісамі: «Святы божа, святы крэпкі...» Грэх прадаваць такую рэч, дый шкада, праўду сказаць: прынёс Ягор свой падарунак са шчырым жаданнем парадаваць маці, выпіўшы... Ну, ды сам жа вінаваты, думала яна, — забыўся на матку, да крайнасці давёў. А бог міласлівы, ён бачыць, што цяжка: пахаваюць і без хусткі, з беднай жанчыны на тым свеце спаганяць не будуць... І пайшла прадаваць хустку. Тоне ў збажыне, у лазняку Пажэнь. Адна мураваная хата багатыра Абакумава далёка відна. Яна на падмурку, накрыта бляхаю, з квяцістымі мальвамі, з агародчыкам. У нядзелю пайшла Анісся да Абакумава. Абакумаў пранікліва агледзеў хустку сваімі татарскімі вочкамі, пазваў матку, змрочную, тоўстую, азызлую старую жанчыну ў ватовым кабаце і ў валёнках.

— Колькі ж просіш? — паволі выходзячы з хаты, спадылба аглядаючы ганак і горбячыся, непрыветліва папыталася старая.

Анісся, адчуваючы нядобрае, пачала хваліць хустку, паказваць тавар на від — накінула яе на плечы, прайшлася. Абакумаў, падумаўшы, пасырычыў «два арлы» — грыўню; пасля, усміхнуўшыся, дадаў яшчэ дзесятку — «за манеру». Анісся паківала галавою і пайшла дадому, нават не зняўшы з сябе хусткі. А дома, седзячы ў гэтай жалобе, доўга разглядвала яго канцы сваім адзіным вокам, нешта абдумваючы. Пасля ўзлакацілася на стол, ужо нічога не думаючы, а толькі слухаючы звон у вушах... У пазах стала засела некалі многа прасянага зерня. Яна выкалупала з паўжмені, з'ела. Пасля схавала хустку ў куфэрак, лягла на вялікія голыя нары каля вялікае, патрэсканае печы, калі яшчэ не змерклася як мае быць, кажучы сабе: трэба хутчэй заснуць, а то не дойдзеш, трэба выйсці як мага раней ды, адыходзячы, не забыць замкнуць куфэрак, зачыніць юшку на выпадак грому...