Іван Бунін - Выбраная проза

Але галасіць на бягу было цяжка. Закалацілася сэрца, стала горача, слёзы не давалі глядзець. І яна сунялася. Наўкруга — палын, лапухі, крапіва, у крапіве — хатка без страхі. З лапухоў вылез сабака, чорна-сівы, шэравусы, з гнойнымі вачыма, з адсечаным хвастом і адсечанымі, у кроў раз'едзенымі ўсялякай машкарою вушамі. Ён падняў гэтыя абрубкі і глуха забрахаў — нейкім асаблівым, лясным брэхам. Яна стала і не краналася з месца, глухла ад стуку свайго сэрца, Сабака паглядзеў на яе — і змоўк, адвярнуўся. І доўга абое стаялі ў нерашучасці: ён не ведаў, ці брахаць далей, яна — ці падыходзіць?

— Ягорка! — слаба крыкнула яна.

Ніхто не абазваўся. Сабака падумаў і брахнуў яшчэ раз. Пасля апусціў свае абрубкі — і галава яго стала круглая, добрая, жаласлівая. Памахваючы тоўстым, кароткім хвастом, ён падышоў да Аніссі, зірнуў ёй у вочы. «Э, ды і ты старая! — абыякава сказаў яго позірк. — Ну, нам з табою дзяліць няма чаго...» І, адышоўшы, сабака рассеяна падняў заднюю нагу на куст дробных ярка-жоўтых рысак і, не зрабіўшы нічога, лёг, разявіў, па прывычцы, зяпу і часта задыхаў, матаючы галавою, адбіваючыся ад шэра-лімоннай, што ліпла да вуха, мухі. І зноў стала сумна, ціха і глуха вакол. Бег па кустах шаўкавісты шум і шорах, аднастайна і крыштальна звінела ў іх аўсянка, жаласліва цокалі і пераляталі з месца на месца, з былінкі на былінку шэранькія чаканкі, нібы шукаючы і ўсё не знаходзячы нечага. Вартоўня была вельмі малая і старэнькая; замест страхі рос па яе столі высокі бледна-серабрысты бур'ян... Хістаючыся, плачучы, блытаючыся ў лапухах, Анісся падышла да дзверцаў, пашукала над вушаком — ці няма ключа. Не знайшла — і здагадалася: адагнула дужку замка, — ён, вядома, быў не замкнёны, — і пацягнула за клямку, пераступіла высокі парог...

Есці — пра гэта нават думаць не хацелася. Усё плыло навокал яе, смутна і горача гаманіла. Праз сілу яна агледзелася ўсё-такі — і пераканалася, што нідзе няма і адзінае скарыначкі хлеба. Пасля, палажыўшы пук завялых красак на сяк-так збіты са старых дошак і свежых бярозавых слупкоў столік, які коса стаяў у кутку на пагорыстай сіняй зямлі, села на лаву каля століка і, не крануўшыся, прасядзела да самага вечара. Яна тупа чакала чагось — не то сына, не то смерці, — сонна глядзела на гнілыя сцены, на бадай што разваленую печ. Слабае святло прабівалася ў акенца над столікам. Далей, дзе было другое, без рамы, заткнёнае кажушком, клоччамі бруднай аўчыны, згушчаўся змрок. У змроку скакалі па зямлі маленькія жабкі.

«Можа, мне мірсціцца?» — падумала Анісся, — і прыгледзелася: не, не мірсціцца, самыя сапраўдныя жабкі...

Уся столь парасла грыбкамі — часта віселі яны, — тонкія сцяблом, як нітачкі, уніз аксамітнымі каптурыкамі, — чорнымі, жалобнымі, каралавымі, — лёгкімі, як істужкі, яны ператвараліся ў слізь пры самым маленькім дотыку. Хіба паесці? Не, памрэш — і расцягнуць тады суседзейкі хату ў Пажэні па бервянцы... А больш есці няма чаго. Маленькі злівачак стаяў на падаконніку, накрыты дошчачкаю. Яна падняла яго: у злівачку загудзела вялікая страшная муха; паднесла дошчачку да вока, пачала разглядаць: так і ёсць, абразок. Грахаводнік Ягор, за тое і не дае яму бог шчасця! Яна перахрысцілася, ледзьве падняўшы руку, пацалавала дошчачку і палажыла яе на столік; падумала, што памірае, — і яшчэ раз перахрысцілася, прымушаючы сябе выказаць уздыханнямі і асабліва павольнымі, стараннымі рухамі рукі ўсю пакорлівасць сваю богу, усё сваё замілаванне перад славай і сілай яго, усе надзеі свае на яго міласэрнасць... На загнетцы адслоненае печы, на кучы попелу стаяла патэльня з прысохлымі да яе прыгаркамі яечні: відаць, Ягор з птушыных яек рабіў, — шалупайкі каля патэльні валяліся стракатыя. Анісся падумала: чым жывіцца чалавек, як тхор, жыве. Усё больш хіліла на сон, у трызненне, бегла пад ногі дарога разам з тройкамі і галубкамі... Анісся адкідвала назад галаву — і на хвілінку магла апамятацца, праганяла прывід і тую трывожную зыбаватасць, у якую ўсё глыбей апускалася яна. Вецер санліва і глуха шамацеў каля сцен, у крапіве, праносіўся па бур'яне на столі. У акенца відны былі вяршаліны кустоў, што санліва варушыліся, — бледныя на крэйдава-свінцовым фоне хмар. Цямнела, наставаў вечар...

Яна разумела, што пачынаецца дождж, шуміць вецер, даносіць аднастайна павышаны і паніжаны звон куставой аўсянкі: ці-ці-ці-ці-ці-і... Дзесьці млява крычалі гракі: таксама на дождж, на вечар... Але, усё разумеючы, яна спала, спала — і памірала, і ўяўленне яе, не паслухмянае ёй, нястрымна працавала. Ах, ды Ягор жа ідзе на кірмаш, — трэба дагнаць яго! І яна бачыла кірмаш. Там гамана, гаворка, парыпванне вазоў, іржанне коней, народ валіць валам — і ўсё п'яныя, страшныя; б'е, грыміць аркестрыён на гушканках, кругам ляцяць на драўляных конях дзеўкі ў чырвоных гарсэтах і хлопцы ў канарэечных кашулях — і ад гэтага робіцца нядобра, млосна... Душна, цяжка, а Мірон, малады, вясёлы, з адкінутай на патыліцу шапкай, прадзіраецца да яе праз натоўп, нясе цэлае бярэмя гасцінцаў — пернікаў, жованкі, ласункаў — і не дае ёй дапіць пляшкі квасу, толькі што адкаркаванай квасніком, дзедам, які араў папар; Мірон крычыць: «Запрагай хутчэй, трэба Ягорку дагнаць!..» Вось які ты, Мірон, кажа яна яму, ніколі ты не шкадаваў мяне ў маладосці, а цяпер от і смерць прыйшла... у полі вецер, хмаркі, дробны дождж, дзеўкі картопель капаюць, — не, Міронка, відаць, трэба легчы скарэй... Як лунацік, хістаючыся, шэпчучы, паднялася Анісся з лавы, выцягнула з акенца кажушок, згарнула, паклала на лаву, у галовы... У клубах ныла і дрыжала, сэрца так замірала, што здавалася, нібы вісіць яна ў паветры, што няма ў яе ног, ёсць толькі тулава, як у таго страшнага салдата, што чарнее на хаце ў Пажэні. Скоранька, стараючыся не ўпасці, лягла яна і заплюшчыла вока. Лава плаўна паляцела ў бездань...