Іван Бунін - Выбраная проза

Прадумаўшы ўсю ноч скрозь сон нешта трывожнае, неадчэпнае, паперабіраўшы нагамі, — пяклі іх скочкі, казыталі мухі, — заснула яна моцна толькі пад раніцу. Прачнулася, калі ўжо развіднела — і хваравіта абрадавалася дню, таму, што яна жывая, што ідзе ў Ланское, пачынае нейкае новае, можа, добрае жыццё... Бог літасцівы — адчуваць сябе на белым свеце, бачыць раніцу, любіць сына, ісці да яго — гэта шчасце, салодкае шчасце... З сярэдзіны прыперла яна дзверы ў сенцах адназубымі вілкамі, уткнуўшы іх у зямлю, знайшла ў кутку кіёк, абгаджаны вераб'ямі, пералезла цераз абваленую сцяну... На зялёным выгане каля сажалкі, да якой чыкільгалі прыказчыкавы гусі, доўгімі шэрымі палосамі ляжала на бель пасланае палатно. Машка Бычок, рабая, здаровая дзеўка, наваліўшы па скручаным, мокрым, цяжкім сувоі на кожны канец каромысла, ішла насустрач, уся віляючыся, дробна перабіраючы белымі дужымі нагамі па зеляніне. Анісся падумала: «Дзякуй богу, з поўным насустрач...»

Увесь травень, увесь чэрвень перападалі дажджы. Збажына і трава сёлета найлепшыя. Блытаючыся худымі ступакамі і андараком па межах, пазарастаных травою і кветкамі, мераючы кіем сцежкі сярод жытоў, аўсоў і грэчкі, радавалася, па прывычцы, Анісся на ўраджай, хоць ужо даўно не было ёй ніякай карысці ад ураджаяў. Жыты былі высокія, хваляваліся, ласніліся, толькі сям-там сінела валошка ў іх. Высыпалі і цьмяна серабрыліся сакаўныя, глянцавітыя сцяблом аўсы. Кліны грэчкі ў цвеце малочна ружавелі. Дзень быў воблачны, вецер дзьмуў мяккі, але моцны, — у сон уганяў пчол, перашкаджаў ім, блытаў іх, санліва стомленых, абдаваў пахам гэтага мёду. І ці то ад ветру, ці то ад гэтага паху млява кружылася галава. Ішла Анісся сцежкамі, межамі, каб скараціць дарогу, але, калі мінавала панаеўскія лагчыны і выбралася на процілеглую гару, выйшла ў чыстае поле, адкуль далёка відаць, — аж да станцыі на гарызонце, — здагадалася, што дала круку.

Ад самага таго часу, як выйшла з дому, адчувала яна, што трэба абдумаць галоўнае: ці дома Ягор, ці застане яна яго? І ўсё збівалася з тропу, усё не магла сабрацца з думкамі. Цяпер дзве галубкі, крокаў за дзесяць адна ад аднае, па адной лініі, дробна і спорна беглі перад ёю ўздоўж дарогі і не давалі думаць. Яна доўга, пакуль не падняліся яны, не магла зразумець, што гэта такое: галубкі зусім пад колер дарогі, толькі спінкі з бруснічным бляскам. Яны любасна, гулліва семянілі, пасля лёгка ўзляцелі, распусціўшы шэрыя хвасты з белаю аблямоўкаю, і зноў селі, зноў пабеглі. Анісся махнула на галубак кійком: затрапятаў лёгкі свіст крылаў, але не прайшло і хвіліны, як зноў убачыла яна іх, і зноў яны беглі скоранька і аднастайна. Яны мучылі, стамлялі яе, але і краналі сваёю прыгажосцю, бесклапотнасцю, пяшчотнай любасцю адна да аднае. Колькі гадоў яе чорна-зялёнаму, у клетку, андараку, бруднай, сатлелай на высахлым целе кашулі, цёмнай, у жоўтым гарошку хустцы? Старасць, худоба, гора так не пасуюць да прыгажосці галубак, кветак, урадлівай зямлі, якая забыла яе, да жабрацтва збяднелую жанчыну, — і яна хваравіта адчувала гэта. Яна зноў няспрытна і нясмела махнула на галубак. Галубкі ўзляцелі — і яна пастаяла, пачакала, пакуль яны зніклі...

Яна не паддавалася, але хіліла ў сон. Ісці па ўбітай коламі дарозе яшчэ лягчэй, чым па мяккіх сцежках, ступаць босымі нагамі па цёплай зямлі так соладка. Але махалі, махалі на гарызонце крыламі прывідныя ветракі. А ўзнімеш вочы на воблачнае неба — плыве, плыве шкляны чарвячок, плывуць шкляныя мушкі, і ніяк не зловіш, не ўтрымаеш іх на месцы: толькі спыніш вока, а чарвячок ужо слізгануў некуды — і зноў плыве ўгору, слізгаціць, падымаючыся, і множацца, множацца мушкі... Яна пачынала ісці паволі і перадыхала: «Ой, не дайду! Цішэй трэба...» І зноў ішла, і зноў, сама таго не заўважаючы, пачынала спяшацца...

Цёплы вецер, што дзьмуў з поўдня, убок, нёс над прасторам шэра-зялёных раўнін песні жаваранкаў, водар кветкавага пылу. Мякка, густа і пяшчотна сінелі далёкія вёскі, пералескі. Вунь у далёкай далечы справа, за палямі і вяршынямі, відна царква Знамення, роднага і ўжо даўно забытага сяла. Вунь налева, яшчэ далей, за Варгольскімі лугамі — бедныя стэпавыя вёсачкі: Каменка, Сухія Брады, Рабінкі... Неба зацягвалі велічэзныя, але лёгкія і дзівотлівыя, лілова-дымчастыя воблакі. Яны збіраліся па гарызонтах у сіняватыя хмаркі, і туманава-блакітнымі палосамі апускаўся з іх дождж. А нябачныя ветракі ўсё махалі і махалі крыламі нават і ў гэтых палосах... Хіба легчы, падрамаць? Але не, нельга: пасля адпачынку яшчэ цяжэй ісці і працаваць, яна добра ведае гэта па доўгай практыцы. Ды вунь і едзе нехта... Паказалася наперадзе тройка. Яна пачала разглядаць яе і ажывілася. Тройка, уся ў мядзяных бляхах, у дарагой наборнай збруі, набліжалася паволі, стрымліваючы гуллівую сілу. Гняды караннік, высока задраўшы галаву, ішоў ступою, цёмна-арэхавыя прыпражныя, выгінаючы ільсняныя шыі і бадай што кранаючыся параздзіманымі ноздрамі дарогі, плылі. Прыжмурыўшы вочы, заваліўшыся ў задок каламажкі, лена млеў малады фурман, у плісавай безрукаўцы, у палавой кашулі, у гарадской шапцы, у замшавых рукавіцах... Нейкі асаблівы выгляд у гэтых гладкіх панскіх коней, нейкі асаблівы смачны пах у гэтых каламажак: мяккай скуры, лакаваных крылаў, цёплай калёснай мазі, перамешанай з пылам... А вось пачынаецца зялёна-алавянае гарохавае поле, таксама панскае. Ад тройкі Анісся перайшла на мяжу, пакасілася на гарох, правяла вачыма прыўзняты задок каламажкі... Ды не, гарох яшчэ і не набракаў. Калі б набрак, наелася б да ахвоты — і не ўбачыў бы ніхто! І, зморшчыўшы твар, паглядзела Анісся на неба, туды, дзе адчувалася за больш светлымі і цёплымі воблакамі сонца: няйначай, едзе фурман да цягніка на станцыю, што прыходзіць у гадзіну, — у людзей акурат полудзень...