Іван Бунін: Выбраная проза

Дробнамаянтковы прачынаецца рана. Моцна пацягнуўшыся, устае ён з пасцелі і скручвае тоўстую папяросу з таннага чорнага тытуню ці проста з махоркі. Бледнае святло ранняй лістападаўскай раніцы асвятляе просты, з голымі сценамі кабінет, жоўтыя і закарэлыя шкуркі лісіц над ложкам і прысадзістую фігуру ў нагавіцах і ў непадпяразанай касаваротцы, а ў люстэрку відаць заспаны твар татарскага складу. У цемнаватым, цёплым доме мёртвая цішыня. За дзвярыма ў калідоры храпе старая кухарка, якая жыла ў панскім доме яшчэ дзяўчынкаю. Гэта, аднак, не перашкаджае пану хрыпла крыкнуць на ўвесь дом:

— Лукер'я! Самавар!

Пасля, надзеўшы боты, накінуўшы на плечы паддзёўку і не зашпільваючы каўняра ў кашулі, ён выходзіць на ганак. У зачыненых сенцах пахне псінаю; нехаця пацягваючыся, з віскам пазяхаючы і ўхмыляючыся, акружаюць яго ганчакі.

— Пайшлі-і! — павольна, паблажлівым басам гаворыць ён і цераз сад ідзе пад гумно. Грудзі яго шырока дыхаюць рэзкім паветрам рання і пахам схаладалага за ноч, аголенага саду. Паскручваныя і пачарнелыя ад марозу лісты шамацяць пад ботамі ў бярозавых прысадах, высечаных ужо напалавіну. Вырысоўваючыся на нізкім цьмяным небе, спяць натапыраныя галкі на вільчаку гумна... Слаўны будзе дзень на паляванне! І, суняўшыся пасярод прысадаў, барынь доўга глядзіць у асенняе поле, на пустэльную зеляніну руні, па якой бадзяюцца цяляты. Дзве гончыя сучкі павіскваюць каля яго ног, а Залівай ужо за садам: пераскокваючы па колкім жытнішчы, ён нібы кліча і просіцца ў поле. Але што зробіш цяпер з ганчакамі? Звер цяпер у полі, на першым ворыве, на чарнатропе, а ў лесе ён баіцца, бо ў лесе вецер шамаціць лісцем... Эх, каб хартоў!

У гумне пачынаецца малацьба. Паволі разганяючыся, гудзе барабан малатарні. Лена нацягваючы пастронкі, упіраючыся нагамі па загноеным крузе і пагойдваючыся, ідуць коні ў прывадзе. Пасярод прывада, варочаючыся на лавачцы, сядзіць паганяты і аднатонна пакрыквае на іх, заўсёды б'ючы пугаю толькі аднаго бурага, які лянуецца больш за ўсіх і зусім спіць на хаду, балазе вочы ў яго завязаны.

— Ну, ну, дзяўчаты, дзяўчаты! — строга крычыць паважны падавальшчык, надзяваючы шырокую кужэльную кашулю.

Дзяўчаты скоранька падмятаюць ток, бегаюць з насілкамі, мётламі.

— З богам! — кажа падавальшчык, і першы пук старноўкі, пушчаны на пробу, з гудзеннем і віскам пралятае ў барабан і раскамлычаным веерам узлятае з-пад яго ўгору. А барабан гудзе ўсё больш настойліва, работа закіпае, і неўзабаве ўсе гукі зліваюцца ў агульны прыемны гул малацьбы. Барынь стаіць каля варотаў гумна і глядзіць, як у яго цемры мільгаюць чырвоныя і жоўтыя хусткі, рукі, граблі, салома, і ўсё гэта мерна варушыцца і мітусіцца пад гул барабана і аднастайны крык і свіст паганятага. Амеці воблакамі ляцяць у вароты. Барынь стаіць, увесь стаўшы шэры ад іх. Часта ён паглядае ў поле... Скора-скора забялее поле, скора накрые яго зазімак...

Зазімак, першы снег! Хартоў няма, паляваць у лістападзе няма на што; але настае зіма, пачынаецца «работа» з ганчакамі. І вось зноў, як у старыя часы, з'язджаюцца дробнамаянтковыя адзін да аднаго, п'юць на апошнія грошы, цэлымі днямі прападаюць у снежных палях. А ўвечары на якім-небудзь глухім хутары далёка свецяцца ў цемры зімняй ночы вокны флігеля. Там, у гэтым маленькім флігелі, плаваюць клубы дыму, цьмяна гараць лоевыя свечкі, настройваецца гітара...

пачынае хто-небудзь грудным тэнарам. І астатнія няскладна, прыкідваючыся, што яны жартуюць, падхопліваюць з тужлівай, безнадзейнай зухаватасцю:

1900

Цішыня — і запусценне. Не збядненне, а запусценне.

Не спяшаючыся бягуць коні сярод зялёных узгорыстых палёў; ласкава вее насустрач вецер, і закалышліва звіняць песні жаваранкаў, зліваючыся з аднастайным тупатам капытоў. Вось з аднаго з узгоркаў яшчэ раз паказалася далёка на гарызонце нізкім сіняватым сілуэтам станцыя. Але, павярнуўшыся праз хвіліну, я ўжо не бачу яе. Цяпер наўкруга каламажкі — толькі папары, збажына і лагчынкі з дубовым хмызняком...

— Ну, што новенькага, Карней? — пытаюся я ў фурмана, маладога загарэлага мужыка з разумнымі, крыху прыжмуранымі вачыма.

— Новенькага? — стрымана адказвае Карней, не паварочваючыся. — Новага ў нас нічога няма.

— Значыць, жывяце па-старому?