Іван Бунін - Выбраная проза

— Гэта правільна. Дрэнна жывём...

Не шмат чаго новага пазнаю я і ў маёнтку ў сястры, дзе я заўсёды раблю прыпынак па дарозе да Крыніц. Здаецца, што яшчэ год таму назад сядзіба не была такая ліхая. Падлога і столь у зале яшчэ больш пакасіліся і пацямнелі, галінкі запушчанага кветніка лезуць у вокны, дашчаныя стрэхі службаў серабранеюць і сям-там трэскаюцца... А па двары, трымаючы за повад худога стрыгуна, запрэжанага ў вадавозку, ледзьве клыпае падслепаваты і глухі Анціпка, і парассыханыя колы вадавозкі часамі так неймаверна вішчаць, што нельга слухаць.

— Дык дрэнныя, кажаш, справы? — пытаюся я ў сястры, якая задуменна глядзіць некуды ўдалеч, на ўзгоркі за лугамі і рэчкаю.

— Зусім, зусім дрэнныя! — скоранька, як бы нават з ахвотаю, сцвярджае сястра. — Калі б быў капітал, то яшчэ, можа, можна было б і паправіцца. Зямля — гэта ж сапраўднае залатое дно. Але банк, банк!

— Затое цішыня якая! — кажу я.

— Гэтага-то хоць адбаўляй! — з пахмурнай іроніяй згаджаецца пляменнік-студэнт. — Сапраўды, цішыня, і чортведама якая, каб яна згарэла, цішыня! Усё роўна як перасохлы ставок. Здалёк — хоць карціну пішы. А падыдзі — тхланню панясе, бо вады ў ім на вяршок, а бросні — на два сажні, і карасі ўсе перадохлі... Дно дык, сапраўды, залатое, толькі да яго сам чорт не дакапаецца!

Дарога вывіваецца перш па пералесках. Пасля прападае ў вялікім калагрываўскім заказніку. У даўнія часы яна далёка агінала яго; цяпер ездзяць напрасткі, па двары сядзібы, якая раскінулася абапал ляснога рова сваім здзічэлым садам і мураванымі службамі. Як толькі ў лес урываецца пазвоньванне шамкоў, з сядзібы абзываецца на яго пахмуры брэх сабак, якія вядуць свой род ад тых лютых псоў, што вартавалі некалі не менш лютае і пахмурае жыццё старога Калагрывава. Пакуль каламажка, з брэхам наўздагон, з грукатам коціцца па мастках цераз равы, гляджу на груды цэглы, што пааставаліся ад згарэлага дома і патанулі ў пустазеллі, і думаю пра тое, што зрабіў бы стары Калагрываў, калі б убачыў нахабнікаў, якія гарцуюць па двары яго сядзібы! У дзяцінстве я чуў пра яго сапраўдныя жахі. Адна з каханак спрабавала апаіць яго нейкімі вядзьмарскімі травамі — ён пасадзіў яе сваім судом у манастыр. Калі абвясцілі волю, ён «крануўся розуму», як казалі, і з таго часу бадай што ніколі не паказваўся з дому. Паволі бяднеючы, ён начамі, дрыжучы ад страху, што яго заб'юць, сядзеў у шапачцы з мошчаў угодніка і моцна чытаў заклёны, псалмы і пакаянныя малітвы свайго тварэння. Увосень аднойчы яго знайшлі ў малельнай мёртвага...

— Не ведаеш, не прадалі яшчэ? — пытаюся я ў Карнея.

— Прадалі, — кажа ён. — І прадалі, кажуць, за нішто! Жыве тут аконам ад наследнікаў, а яму што ж? Не сваё добрае. Без гаспадара, вядома, і быдла — сірата. А зямля тут — проста залатое дно!

— Добрая?

— Аршын чарназёму. А лес які!

Праўда, лес найлепшы. Горка і свежа пахне бярозамі, весела аддаецца пад разложыстым галлём пазвоньванне шамкоў, птушкі соладка звіняць у зялёным гушчары... На палянках, густа пазарастаных высокаю травою і кветкамі, прасторна стаяць стогадовыя бярозы па дзве, па тры з аднаго кораня. Перадвечаровае залацістае святло напаўняе іх цяністыя вяршыні. Унізе, паміж белымі стваламі, яно блішчыць яркімі доўгімі промнямі, а па ўзлеску бяжыць насустрач каламажцы стальнымі прасветлінамі. Прасветліны гэтыя трапечуцца, зліваюцца, усё шырэюць. І вось зноў мы ў полі, зноў вее салодкім водарам жытнёвага красавання, і прыпражныя на бягу хапаюць пучкі сакаўнога цырбуння...

— А вунь і Батурына, — насмешліва кажа Карней.

І я ўжо разумею яго.

— Што ж, і тут дрэнна?

— Ды ўжо маладыя паехалі. А старая дом прадае. Дайшла да апошняга.

— А як бы зірнуць туды?

— Ды скажыце, што нібы дом сабе ў Крыніцы напытваеце...

У Батурыне — гэта вялікая вёска, але ўжо вядома, што такое «панская» вёска! — у Батурыне ціха. Сумна льсніцца на сонцы мелкі доўгі ставок жоўтаю гліністаю вадою; баба каля кучы гною б'е пранікам па мокрым шэрым палатне... З плаціны дарога падымаецца пад гору паўз батурынскі сад. Сад яшчэ да гэтага часу густы і маляўнічы, і, як на ідылічным пейзажы, стаіць за ім шэры вялікі дом пад бурым іржавым дахам. Але сядзіба, сядзіба! Цэлая паэма запусцення! Ад варыўні асталіся толькі сцены, ад чалядні — раскрыты шкілет без вокан, і ўсюды, да самых парогаў, падступілі лапухі і глухая крапіва. А на «чорным» ганку стаіць і з страхам глядзіць на мяне слязлівымі вачыма нейкая бабуля. Зразумеўшы з маіх няўдалых тлумачэнняў, што я хачу паглядзець дом, яна спяшаецца папярэдзіць паню.