Іван Бунін - Выбраная проза

І паручнік неяк лёгка згадзіўся з ёю. З лёгкім і шчаслівым духам ён давёз яе да прыстані, — якраз да адыходу ружовага Самалёта, — пры ўсіх пацалаваў на палубе і ледзьве ўспеў ускочыць на сходкі, якія ўжо крануліся назад.

Гэтак жа лёгка, бесклапотна і вярнуўся ён у гатэль. Аднак нешта ўжо змянілася. Нумар без яе здаўся ўжо зусім не такі, як быў пры ёй. Ён быў яшчэ поўны ёю — і пусты. Гэта было страшна! Яшчэ пахла яе добрым ангельскім адэкалонам, яшчэ стаяў на падносе яе недапіты кубак, а яе ўжо не было... І сэрца ў паручніка раптам сціснулася такой пяшчотаю, што паручнік скарэй запаліў і некалькі разоў прайшоўся туды і сюды па пакоі.

— Дзіўная прыгода! — сказаў ён уголас, смеючыся і адчуваючы, што на вочы яму наплываюць слёзы. — «Бажуся вам, што я зусім не тое, што вы маглі пра мяне падумаць...» І паехала ўжо...

Шырма была адстаўлена, пасцель яшчэ не прыбрана. І ён адчуў, што проста няма сілы глядзець цяпер на гэту пасцель. Ён закрыў яе шырмаю, зачыніў вокны, каб не чуць базарнай гаворкі і скрыпу колаў, апусціў белыя напухіраныя фіранкі, сеў на канапу... Ну, вось і канец гэтай «дарожнай прыгодзе»! Паехала — і цяпер ужо далёка, сядзіць, мабыць, у шкляным белым салоне ці на палубе і глядзіць на вялізную, блішчастую пад сонцам рэчку, на сустрэчныя плыты, на жоўтыя мелі, на зіхоткую даль вады і неба, на ўвесь гэты бязмерны волжскі прастор... І бывай, і ўжо назаўсёды, навек... Бо дзе ж яны цяпер могуць сустрэцца? — «Не магу ж я, падумаў ён, не магу ж я ні з сяго ні з таго прыехаць у гэты горад, дзе яе муж, яе трохгадовая дачка, наогул уся яе сям'я і ўсё яе звычайнае жыццё!» І горад гэты здаўся яму нейкі асаблівы, запаветны горад, і думка пра тое, што яна так і будзе жыць у ім сваім адзінокім жыццём, часта, можа быць, успамінаючы яго, успамінаючы іх выпадковую, такую мімалётную сустрэчу, а ён ужо ніколі не ўбачыць яе, думка гэта здзівіла і ўразіла яго! Не, гэтага не можа быць! Гэта было б занадта дзіка, ненатуральна, непраўдзіва! — І ён адчуў такі боль і такую непатрэбнасць усяго свайго далейшага жыцця без яе, што яго апанаваў жах, адчай.

«Што за чорт! — падумаў ён, устаючы, зноў пачынаючы хадзіць па пакоі і стараючыся не глядзець на пасцель за шырмаю. — Што ж гэта такое са мною? І што ў ёй асаблівага і што, як кажуць, здарылася? Папраўдзе, нібы нейкі сонечны ўдар! І галоўнае, як жа я прабуду цяпер, без яе, цэлы дзень у гэтай глушэчы?»

Ён яшчэ памятаў яе ўсю, з усімі найдрабнюткімі яе асаблівасцямі, помніў пах яе загару і кужэльнае сукенкі, яе моцнае цела, жывы, просты і вясёлы гук яе голасу... Адчуванне толькі што зазнанай асалоды ад усёй яе жаночай пекнаты было яшчэ свежае ў ім незвычайна, але цяпер галоўнае было ўсё-такі гэта другое, зусім новае адчуванне — тое дзіўнае, незразумелае адчуванне, якога зусім не было, пакуль яны былі разам, якога ён нават прадбачыць у сабе не мог, усчынаючы ўчора гэтае, як ён думаў, толькі на пацеху знаёмства, і пра якое ўжо не было каму сказаць цяпер! — «А галоўнае, падумаў ён, ніколі ўжо і не скажаш! І што рабіць, як пражыць гэты бясконцы дзень, з гэтымі ўспамінамі, з гэтымі непазбыўнымі пакутамі, у гэтым богам забытым гарадку над той самай зіхоткай Волгай, па якой панёс яе гэты ружовы параход!»

Трэба было ратавацца, чым-небудзь заняць, забавіць сябе, куды-небудзь ісці. Ён рашуча надзеў шапку, узяў стэк, шпарка прайшоў, звінючы шпорамі, па пустым калідоры, збег па крутой лесвіцы на ганак... Так, але куды ісці? Каля пад'езда стаяў рамізнік, малады, у ёмкай паддзёўцы, і спакойна паліў цыгарку. Паручнік зірнуў на яго разгублена і са здзіўленнем: як гэта можна так спакойна сядзець на козлах, паліць і наогул быць простым, бесклапотным, абыякавым? «Мабыць, толькі я адзін так страшэнна нешчаслівы ва ўсім гэтым горадзе», — падумаў ён, падаючыся да базару.

Базар ужо раз'язджаўся. Ён чамусыц пахадзіў па свежым гнаі сярод калёсаў, сярод вазоў з гуркамі, сярод новых місак і гаршкоў, і бабы, што сядзелі на зямлі, наперабой зазывалі яго, бралі гаршкі ў рукі і стукалі, звінелі па іх пальцамі, паказваючы іх трываласць, мужыкі аглушалі яго, крычалі яму: «Вось найлепшыя гурочкі, ваша благароддзе!» Усё гэта было да таго недарэчна, бязглузда, што ён уцёк з базару. Ён зайшоў у сабор, дзе спявалі ўжо моцна, весела і рашуча, з усведамленнем, што выконваюць святы абавязак, пасля доўга хадзіў, кружыў па маленькім, душным і запушчаным садзіку на абрыве гары, над неабсяжнай светла-стальной шырынёю рэчкі... Пагоны і гузікі ў яго кіцелі так напякло, што да іх нельга было дакрануцца. Аколышак у шапцы быў усярэдзіне мокры ад поту, твар палаў... Вярнуўшыся ў гатэль, ён з асалодаю ўвайшоў у вялікую і пустую халаднаватую сталоўку ў ніжнім паверсе, з асалодаю зняў шапку і сеў за столік каля адчыненага акна, у якое несла духатою, але ўсё-такі дыхала паветрам, і заказаў бацвінне з лёдам. Усё было добра, ва ўсім было бязмернае шчасце, вялікая радасць, нават у гэтай спёцы і ва ўсіх базарных пахах, ва ўсім гэтым незнаёмым гарадку і ў гэтым старым павятовым гатэлі была яна, гэтая радасць, а разам з тым сэрца проста разрывалася на кавалкі. Ён выпіў некалькі чарак гарэлкі, закусваючы маласольнымі гуркамі з кропам і адчуваючы, што ён, не задумваючыся, памёр бы заўтра, калі б можна было нейкім цудам вярнуць яе, прабыць з ёю яшчэ адзін, сённяшні дзень, — прабыць толькі дзеля таго, каб выказаць ёй і чым-небудзь давесці, пераканаць, як ён пакутліва і ўзнёсла кахае яе... Навошта давесці? Навошта пераканаць? Ён не ведаў навошта, але гэта было патрэбней за жыццё.