Іван Бунін - Выбраная проза

— Я? Ды не, чаго ж таіцца? Вядома, бадай што нічога...

Параход ішоў; з сіпеннем падымалася наперадзе хваля за хваляю, з плёскатам міналася, за бартамі, аднастайна шумела і кіпела бледна-снежная дарога, што цягнулася за кармою. Дзьмуў салодкі вецер, зорны бляск нерухома стаяў у вышыні, над чорнаю трубою, над снасцямі, над тонкім вастрыём пярэдняй мачты...

— Але ведаеце што? — нечакана сказаў першы, як бы ачуўшыся. — Ведаеце, што галоўнае? Гэта тое, што я ніяк не мог звязаць яе, мёртвую, з тою другою, пра якую я вам толькі што гаварыў. Ну, аніяк. Ніколечкі. Тая, другая, была зусім асобна. І сказаць, што я роўна нічога не адчуваў да яе, да тае, да другое — мана. Так што я недакладна гаварыў. Зусім не тое і не так.

Другі падумаў.

— Ну і што ж? — папытаўся ён.

— А тое, што бадай што ўся наша размова ідзе на глум.

— Ох, ці на глум толькі? — сказаў пасажыр з вострымі плячамі. — Тая, другая, як вы кажаце, ёсць проста вы, ваша ўяўленне, вашы адчуванні, ну, словам, нешта ваша. І значыць, краналі, хвалявалі вы сябе толькі самім сабою. Разбярыцеся толькі як след.

— Вы думаеце? Не ведаю. Можа быць... Гэтак, гэтак, можа быць.

— Ды ці доўга толькі вы і хваляваліся самім сабою? Дзесяць хвілін. Ну, паўгадзіны. Ну, дзень, нарэшце.

— Гэтак, гэтак. Жахліва, але, здаецца, ваша праўда. І дзе яна цяпер? Вунь там, у гэтым чароўным небе?

— Адзін алах ведае, дарагі чалавек. Найвярней, што нідзе.

— Вы думаеце? Можа, і гэтак... Ды, напэўна, што гэтак...

Роўнядзь адкрытага мора бадай што чорным кругам ляжала пад лёгкім і светлым купалам начнога неба. І кінуты ў гэтую круглую ўчарнелую роўнядзь маленькі параход тупа і няўхільна пільнаваўся свайго кірунку. І без канца цягнулася за ім сонна-кіпучая, бледна-млечная дарога — туды, у далячынь, дзе начное неба злівалася з морам, дзе гарызонт, як процілежны гэтай млечнасці, здаваўся цёмным, сумным. І круцілася, круцілася абора лага, і маркотна і таямніча нешта адзначаў, адсякаў часам тон-звон: дзі-інь...

Памаўчаўшы яшчэ нейкую хвіліну, субяседнікі спакойна і проста сказалі адзін аднаму:

— Добрай ночы.

— Добрай ночы.

Прыморскія Альпы, 1923

Пяты дзень лютавала непраглядная завіруха. У белым ад снегу і халодным хутарскім доме стаяла бледнае сутонне і было вялікае гора: было цяжка хворае дзіця. І ў гарачцы, у трызненні яно часта плакала і ўсё прасіла даць яму нейкія чырвоныя лапці. І маці, якая не адыходзіла ад пасцелі, таксама плакала гаручымі слязьмі — ад страху і ад свае бездапаможнасці. Што зрабіць, чым памагчы? Муж у ад'ездзе, коні нядужыя, а да бальніцы, да доктара, трыццаць вёрстаў, дый не паедзе ніякі доктар у такую непагадзь...

Грукнула ў сенцах — Няфёд прынёс саломы на паліва, кінуў яе на дол, адсопваючыся, уціраючыся, дыхаючы холадам і завірушнай свежасцю, прачыніў дзверы, зазірнуў:

— Ну што, пані, як? Не палегчала?

— Куды там, Няфёдка! Мабыць, і не выжыве! Усё нейкіх чырвоных лапцей просіць...

— Лапцей? Што за лапці такія?

— А бог яго ведае. Трызніць увесь, агнём гарыць...

Матнуў шапкаю, задумаўся. Шапка, барада, стары кажушак, растаптаныя валёнкі — на ўсім снег, усё абмерзла... І раптам цвёрда:

— Значыць, трэба даставаць. Значыць, душа просіць. Трэба даставаць.

— Як даставаць?

— У Навасёлкі ісці. У краму. Пафарбаваць фуксінам няхітрая работа.

— Бог з табою, да Навасёлак шэсць вёрстаў! Дзе ж у такое страхоцце дойдзеш!

Яшчэ падумаў.

— Не, пайду. Нічога, пайду. Даехаць не даедзеш, а пешкі, можа, нічога. Яна будзе мне ў зад, завіруха гэтая...

І, прычыніўшы дзверы, пайшоў. А на кухні, ні слова не кажучы, нацягнуў світку на кажушак, туга падперазаўся старой падпяразкай, узяў у рукі пугу і выйшаў, пайшоў, загрузаючы ў гурбах, цераз двор, выбраўся за вароты і патануў у белым, што некуды шалёна неслася, стэпавым моры.

Паабедалі, пачало змяркацца, змерклася — Няфёда не было. Вырашылі, што, значыць, начаваць астаўся, калі бог данёс. Адным днём у такое надвор'е не вернешся. Трэба чакаць заўтра не раней як у абед. Але ад таго, што яго ўсё-такі не было, ноч была яшчэ страшнейшая. Увесь дом гудзеў, жахала адна думка, што цяпер там, у полі, у бездані снежнага ўрагану і цемры. Сальная свечка палала дрыготкім хмурым полымем. Маці паставіла яе на дол, за білам ложка. Дзіця ляжала ў цяні, але сцяна здавалася яму агнянай і ўся бегла дзівотлівымі, невыказна цудоўнымі і грознымі прывідамі. А часамі яно як бы прыходзіла ў прытомнасць і зараз жа пачынала горка і жаласліва плакаць, умольваючы (і нібы вельмі разумна) даць яму чырвоныя лапці: