Іван Бунін - Выбраная проза

Жанчына гэтая — класная дама Олі Мяшчэрскай, немаладая дзяўчына, якая даўно жыве якой-небудзь выдумкай, што заменьвае ёй сапраўднае жыццё. Перш такой выдумкай быў яе брат, бедны і нічым не выдатны прапаршчык, — яна звязала ўсю сваю душу з ім, з яго будучыняю, якая чамусьці ўяўлялася ёй найлепшаю. Калі яго забілі пад Мукдэнам, яна ўпэўнівала сябе, што яна — ідэйная працаўніца. Смерць Олі Мяшчэрскай — прадмет яе неадступных дум і пачуццяў. Яна ходзіць на яе магілку кожнае свята, па цэлай гадзіне не спускае воч з дубовага крыжа, успамінае белы тварык Олі Мяшчэрскай у дамавіне, сярод кветак — і тое, што аднаго разу падслухала: аднаго разу, на вялікай перамене, гуляючы па гімназічным садзе, Оля Мяшчэрская скоранька, скоранька гаварыла сваёй найлепшай сяброўцы, поўнай высокай Субоцінай:

— Я ў адной татавай кнізе, — у яго многа старадаўніх, смешных кніг, — прачытала, якое хараство павінна быць у жанчыны... Там, разумееш, гэтулькі наказана, што ўсяго не ўпомніш: ну, вядома, чорныя, смалою кіпучыя вочы, — дапраўды, так і напісана: смалою кіпучыя! — чорныя, як ноч, вейкі, тонка разліты румянец, тонкі стан, даўжэйшыя за звычайныя рукі, — разумееш, даўжэйшыя за звычайныя! — маленькая ножка, у меру вялікія грудзі, правільна акругленая лытка, калена колеру ракавіны, спадзістыя плечы, я шмат чаго бадай што на памяць вывучыла, так усё гэта правільна! — але галоўнае, ведаеш што? — Лёгкае дыханне! А яно ж у мяне ёсць, — ты паслухай, як я ўздыхаю, — ну праўда ж, ёсць!

Цяпер гэтае лёгкае дыханне зноў рассеялася ў свеце, у гэтым воблачным небе, у гэтым халодным вясновым ветры.

1916

Параход, што ішоў з Адэсы ў Крым, спыніўся ўночы перад Еўпаторыяй.

На параходзе і каля яго ўтварылася сапраўднае пекла. Грукацелі лябёдкі, раз'ятрана крычалі і тыя, што прымалі груз, і тыя, што падавалі яго знізу, з вялізнай баржы; з крыкам, як на прыступ, з незразумелым, шалёным спяшаннем лезла ўверх з сваімі пажыткамі ўсходняя чэрнь; электрычная лямпка, спушчаная над пляцоўкаю трапа, рэзка асвятляла густую і бязладную чараду брудных фесак і турбаноў, вытрашчаныя вочы, плечы, што прабіваліся наперад, рукі, што чапляліся за парэнчы; стагнанне чулася і ўнізе, каля апошніх прыступак, што заліваліся вадою; там таксама біліся і раўлі, спатыкаючыся і чапляючыся, там стукалі вёслы, стукаліся адна аб адну лодкі, поўныя народу, — яны то высока ўзляталі на хвалі, то глыбока падалі, знікалі ў цемнаце пад бартом. А дэльфінападобную тушу парахода пругка, усё роўна як на гуме, кідала то ў адзін, то ў другі бок... Нарэшце пачало сціхаць.

Вельмі роўны, з вострымі плячамі пан, што падняўся на палубу сярод апошніх, падаў каля рубкі першага класа свой білет і торбу лёкаю і, дазнаўшыся, што месцаў у каюце няма, прайшоў на карму. Тут было цёмна, стаяла некалькі палатняных крэслаў, і толькі ў адным з іх чарнела фігура чалавека, што ляжаў пад пледам. Новы пасажыр выбраў сабе крэсла за колькі крокаў ад яго. Крэсла было нізкае, і, калі ён сеў, парусіна напялася і ўтварыла вельмі зручную і прыемную ўтульнасць. Параход падымала і апускала, паволі зносіла і паварочвала цячэннем. Дзьмуў мяккі ветрык паўднёвай летняй ночы, слаба пахнучы морам. Ноч, па-летняму простая і мірная, з чыстым небам у дробных сціплых зорках, рабіла цемнату мяккаю і празрыстаю. Далёкія агні здаваліся соннымі і бачыліся бледна, бо час быў позні. Неўзабаве на параходзе і зусім усё набыло парадак, пачуліся ўжо спакойныя камандныя галасы, зазвінеў якарны ланцуг... Потым карма задрыжала, зашумела вінтамі і вадою. Нізка і пляската рассыпаныя на далёкім беразе агні паплылі назад. Гайдаць перастала...

Можна было падумаць, што абодва пасажыры спяць, гэтак ціха яны ляжалі ў сваіх крэслах. Але не, яны не спалі, яны пільна глядзелі ў змроку адзін на аднаго. І нарэшце першы, той, у каго ногі былі ўкрыты пледам, проста і спакойна папытаўся:

— Вы таксама ў Крым?

І другі, з вострымі плячамі, не спяшаючыся адказаў яму тым жа тонам:

— Гэтак, у Крым і далей. Пабуду ў Алупцы, потым у Гагры.

— Я вас адразу пазнаў, — сказаў першы.

— І я вас пазнаў і таксама адразу.

— Вельмі незвычайная і нечаканая сустрэча.

— Як нельга лепш.

— Папраўдзе, я не тое што пазнаў вас, а ў мяне як бы загадзя ўжо карцела такое адчуванне, што вы чамусьці павінны паявіцца, так што і пазнаваць не трэба было.

— Якраз тое самае адчуў і я.

— Хіба? Вельмі дзіўна. Як тут не сказаць, што ў жыцці ўсё-такі бываюць хвіліны — ну, незвычайныя, ці што? Жыццё, можа быць, не такое ўжо простае, як здаецца.