Іван Бунін - Выбраная проза

— Вы ўжо не дзяўчынка, — шматзначна сказала начальніца, тайком пачынаючы злавацца.

— Праўда, madame, — проста, бадай што весела адказала Мяшчэрская.

— Але і не жанчына, — яшчэ шматзначней сказала начальніца, і яе матавы твар ледзь прыкметна зачырванеў. — Перш за ўсё, — што гэта за прычоска? Гэта жаночая прычоска!

— Я не вінавата, madame, што ў мяне добрыя валасы, — адказала Мяшчэрская і ледзь кранулася абедзвюма рукамі свае прыгожа прыбранае галавы.

— Ах, вось як, вы не вінаваты! — сказала начальніца. — Вы не вінаваты ў прычосцы, не вінаваты ў гэтых дарагіх грабянцах, не вінаваты, што аграбляеце сваіх бацькоў на дваццацірублёвыя туфелькі! Але, паўтараю вам, вы зусім забываецеся на тое, што вы пакуль што яшчэ толькі гімназістка...

І тут Мяшчэрская, не трацячы прастаты і спакою, раптам ветліва перабіла яе:

— Даруйце, madame, вы памыляецеся: я жанчына. І вінаваты ў гэтым — ведаеце хто? Татаў сябра і сусед, а ваш брат Аляксей Міхайлавіч Малюцін. Гэта здарылася таго лета ў вёсцы...

А праз месяц пасля гэтай размовы казацкі афіцэр, непрыгожы і плебейскага выгляду, які не меў нічагуткі агульнага з тым колам, да якога належала Оля Мяшчэрская, застрэліў яе на платформе вакзала, сярод вялікага натоўпу народа, што наехаў разам з цягніком. І неверагоднае прызнанне Олі Мяшчэрскай, якое так ашаламіла начальніцу, зусім пацвердзілася: афіцэр заявіў судоваму следчаму, што Мяшчэрская завабіла яго, была з ім у блізкіх сувязях, клялася быць яго жонкаю, а на вакзале, у дзень забойства, праводзячы яго ў Новачаркаск, раптам сказала яму, што яна і не думала ніколі кахаць яго, што ўсе гэтыя размовы пра шлюб — адны яе здзекі з яго, і дала яму прачытаць тую старонку дзённіка, дзе гаварылася пра Малюціна.

— Я прабег гэтыя радкі і тут жа на платформе, — дзе яна гуляла, чакаючы, пакуль я кончу чытаць, стрэліў у яе, — сказаў афіцэр. — Дзённік гэты вось ён, зірніце, што было напісана ў ім дзесятага ліпеня летась.

У дзённіку стаяла наступнае:

«Цяпер другая гадзіна ночы. Я моцна заснула, але зараз жа прачнулася... Сёння я стала жанчынаю! Тата, мама і Толя, усе паехалі ў горад, я асталася адна! Я зранку гуляла ў садзе, у полі, была ў лесе, мне здавалася, што я адна на ўсім свеце, і я думала так хораша, як ніколі ў жыцці. Я і абедала адна, пасля цэлую гадзіну іграла, пад музыку ў мяне было такое адчуванне, што я буду жыць без канца і буду такая шчаслівая, як ніколі! Пасля заснула ў таты ў кабінеце, а ў чатыры гадзіны мяне разбудзіла Каця, сказала, што прыехаў Аляксей Міхайлавіч. Я яму вельмі абрадавалася, мне было так прыемна прыняць яго і забаўляць. Ён прыехаў на пары сваіх вятак, вельмі прыгожых, і яны ўвесь час стаялі каля ганка; ён астаўся, бо быў дождж, і яму хацелася, каб пад вечар падсохла. Ён шкадаваў, што не застаў таты, быў вельмі ажыўлены і трымаў сябе са мною як кавалер, многа жартаваў, што ён даўно закаханы ў мяне. Калі мы гулялі перад гарбатай па садзе, была зноў вельмі добрая пагода, сонца блішчала праз увесь мокры сад, хоць стала зусім холадна, і ён вёў мяне пад руку і гаварыў, што ён Фаўст з Маргарытаю. Яму пяцьдзесят шэсць гадоў, але ён яшчэ вельмі прыгожы і заўсёды добра апранены — мне не падабалася толькі, што ён прыехаў у крылатцы, — пахне ангельскім адэкалонам, і вочы зусім маладыя, чорныя, а барада зграбна раздзелена на дзве доўгія часткі і зусім сярэбраная. За гарбатай мы сядзелі на шкляной верандзе, я адчула сябе крыху нездаровай і прылягла на тахту, а ён паліў, пасля перасеў да мяне, пачаў зноў гаварыць нейкія кампліменты, пасля разглядаць і цалаваць маю руку. Я закрыла твар шаўковай хусткай, а ён некалькі разоў пацалаваў мяне ў губы праз хустку... Я не разумею, як гэта магло здарыцца, я з'ехала з глузду, я ніколі не думала, што я такая! Цяпер мне адно выйсце... Я адчуваю да яго такую агіду, што не магу перажыць гэтага!..»

Горад за гэтыя красавіцкія дні стаў чысты, сухі, брук яго пабялеў, і па ім лёгка, прыемна ісці. Кожнае нядзелі, пасля абедні, па Саборнай вуліцы, якая вядзе за горад, ідзе маленькая жанчына ў жалобе, у чорных лайкавых пальчатках, з парасонам з чорнага дрэва. Яна пераходзіць па шашы брудны пляц, дзе многа закуродымленых кузняў і свежа дзьме палявое паветра; далей, паміж мужчынскім манастыром і астрогам, бялее воблакам схіл неба і шарэе веснавое поле, а пасля, калі прабярэшся сярод луж пад сцяною манастыра і павернеш налева, убачыш нібы вялікі нізкі сад, абнесены белаю агароджаю, над варотамі якой напісана Ўспенне божай мацеры. Маленькая жанчына дробна хрысціцца і прывычна ідзе па галоўнай дарожцы. Дайшоўшы да лаўкі супроць дубовага крыжа, яна сядзіць на ветры і на веснавым холадзе гадзіну, другую, пакуль зусім не замерзнуць яе ногі ў лёгкіх чаравіках і рука ў вузкай лайцы. Слухаючы вясенніх птушак, якія соладка пяюць і ў холад, слухаючы звон ветру ў фарфоравым вянку, яна думае часамі, што аддала б паўжыцця, каб толькі не было перад яе вачыма гэтага мёртвага вянка. Гэты вянок, гэты пагорак, дубовы крыж! Ці можа быць, што пад ім тая самая, чые вочы так бессмяротна ззяюць з гэтага пукатага бронзавага медальёна на крыжы, і як спалучыць з гэтым чыстым поглядам тое жахлівае, што злучана цяпер з імем Олі Мяшчэрскай? — Але ў глыбіні душы маленькая жанчына шчаслівая, як усе адданыя якой-небудзь гарачай мары людзі.