Іван Бунін - Выбраная проза

— Можа быць. Але ж можа быць і другое: тое, што мы з вамі толькі што проста ўявілі гэтыя пачуцці нашага як бы прадбачання.

— Можа быць. Ну але, вельмі магчыма. Нават больш за ўсё, што якраз гэтак.

— Ну вось бачыце. Мы мудруем, а жыццё, можа быць, вельмі простае. Можа, нават падобнае на тое пекла, якое было нядаўна каля трапа. Куды гэтыя дурні гэтак спяшаліся, топчучы адзін аднаго?

І субяседнікі трохі памаўчалі. Потым зноў загаварылі.

— Колькі мы з вамі не бачыліся? Дваццаць тры гады? — папытаўся першы пасажыр, той, што ляжаў пад пледам.

— Ды мабыць, што гэтак, — адказаў другі. — Увосень будзе роўна дваццаць тры. Нам з вамі гэта вельмі лёгка падлічыць. Бадай што чвэртка веку.

— Вялікі час. Цэлае жыццё. То бо я хачу сказаць, што нашы з вамі жыцці ўжо бадай што скончаны.

— Гэтак, гэтак. І што ж? Хіба нам страшна, што скончаны?

— Гм! Вядома, не. Аніколечкі. Гэта ж усё мана, калі мы гаворым сабе, што страшна, ці, лепш кажучы, калі мы стараемся пужацца, што вось, бач, жыццё пражыта і праз якіх-небудзь дзесяць гадоў давядзецца ляжаць у магіле. Толькі падумайце: у магіле. Не жарты.

— Вельмі слушна. І я нават куды больш скажу. Вы ж ведаеце, мабыць, наколькі я, як кажуць, знаны ў медыцынскім свеце?

— Хто ж гэтага не ведае! Бясспрэчна, ведаю. А што ваш пакорны слуга таксама праславіўся, вам вядома?

— Ну, а як жа. Можна сказаць, ваш паклоннік, шчыры чытач, — сказаў другі.

— Гэтак, гэтак, дзве славутасці. Ну, дык што вы хацелі сказаць?

— А тое, што дзякуючы сваёй славутасці, гэта значыць, некаторым пазнанням, не бог ведае якім мудрым, але ўсё-такі досыць грунтоўным, я ведаю бадай што беспамылкова, што жыць мне асталося нават і не дзесяць гадоў, а некалькі месяцаў. Ну, самае вялікае — год. У мяне дакладна вызначаная і мною самім і таварышамі па рамястве смяротная хвароба. І запэўніваю вас, я ўсё-такі жыву так, як бы нічога і няма. Толькі з'едліва ўсміхаюся: хацеў, як бачыце, усіх перахітраваць, што ведаю ўсялякія прычыны смерці, каб славіцца і раскошна жыць. І на сваю галаву дамогся: раскошна дазнаўся пра сваю ўласную смерць. То мяне абдурвалі б, хлусілі б: — Што вы, даражэнькі, мы яшчэ паваюем, чорт на яго! — а тут як ашукаеш, як зманіш? І недарэчна, і няёмка. Да таго няёмка, што нават перасольваюць у шчырасці, змяшанай з расчуленнем і ліслівасцю: «Што ж, паважаны калега, не нам з вамі хітраваць... Finita la comedia!» [14] Скончана камедыя (італ.).

— Вы гэта сур'ёзна? — папытаўся першы.

— Вельмі сур'ёзна, — адказаў другі. — І галоўнае-то ў чым? Нейкі там Кай смяротны, ergo [15] Гэта значыць (лац.). памру і я, але ж калі гэта яшчэ будзе! Ды тут, на жаль, справа зусім іначай: не калі будзе, а цераз год. А ці многа гэта часу год? На тое лета вы вось гэтак жа будзеце плыць куды-небудзь «по синим волнам океана», а ў Маскве, у Новадзявочым, будуць ляжаць мае высакародныя косці. Ну і што ж? А тое, што я бадай што нічога не адчуваю пры думцы аб гэтым і, што горш за ўсё, зусім не з прычыны нейкай там мужнасці, якую бачаць у мне студэнты, калі я распісваю ім сваю хваробу і яе плынь, як нешта цікавае з клінічнага пункта погляду, а проста так, па нейкай ідыятычнай нячуласці. Ды нічога не адчуваюць і ўсе, хто вакол мяне, хто ведае маю фатальную тайну. І вось вы, напрыклад, — хіба вам страшна за мяне?

— Ці страшна за вас? Не, прызнаюся, — калі напраўду, то аніяк.

— І, вядома, аніяк не шкада мяне?

— Не, і не шкада. І прытым вы, я думаю, ніколечкі не верыце ў тыя шчаслівыя мясціны, дзе няма ні тугі, ні жалю, а толькі райскія яблычкі?

— Ну, якая там у нас з вамі вера...

І зноў абодва памаўчалі. Потым дасталі партабакі, запалілі.

— І от жа заўважце, — сказаў першы, той, што ляжаў пад пледам, — мы ж з вамі ні кропелькі не выстаўляемся, ні кропелькі не мудруем ні адзін перад адным, ні перад уяўленым слухачом. Гаворым мы, папраўдзе ж, вельмі проста і без усякага загадзя адчутага цынізму, без усякага з'едлівага выхваляння, у якім усё-такі ёсць заўсёды нейкая кампенсацыя: вось, калі ласка, зірніце, у якім мы становішчы — ні ў кога такога няма. Мы і гамонім проста і замаўкаем без усякай значнасці, без усякай стаічнай мудрасці. Кажучы ўвогуле, больш юрлівай жывёліны, чым чалавек, няма на зямлі, хітрая чалавечая душа хоць з каго ўмее здабываць самаасалоду. Але ў нашым з вамі выпадку я цават і гэтага не бачу. І гэта тым больш цікава, што да нашай, як вы кажаце, ідыёцкай нячуласці трэба дадаць усю асаблівасць нашых з вамі адносін. Мы з вамі вельмі цесна звязаны. Ці, больш дакладна гаворачы, павінны былі б быць звязаны [16] У апавяданні ўдзельнічаюць два персанажы: першы — аўтар апавядання Іван Бунін, і другі — Арсень Бібікаў. Рэч у тым, што, разышоўшыся з Буніным, яго каханая В.Пашчанка выйшла замуж за Бібікава. Як піша Бунінава жонка В.Мурамцава-Буніна ў сваіх успамінах, у апавяданні адлюстраваны пісьменнікам асабістыя перажыванні. (Заўвага перакладніка.) .