Іван Бунін - Выбраная проза

Цела ж мёртвага чалавека з Сан-Францыска варочалася дахаты, у магілу, на берагі Новага Свету. Зазнаўшы многа прыніжэння, многа чалавечай няўвагі, з тыдзень павандраваўшы з аднаго партовага пакгаўза ў другі, яно зноў трапіла, нарэшце, на той самы знакаміты карабель, на якім так яшчэ нядаўна, з такой пашанай везлі яго ў Стары Свет. Але цяпер ужо хавалі яго ад жывых — глыбока спусцілі ў прасмаленай труне ў чорны трум. І зноў, зноў пайшоў карабель у сваю далёкую марскую дарогу. Ноччу плыў ён міма вострава Капры, і маркотныя былі яго агні, што паволі знікалі ў цёмным моры, для тых, хто глядзеў на іх з вострава. Але там, на караблі, у светлых, зіхоткіх ад жырандоляў і мармуру залах, быў, як звычайна, людны баль у гэтую ноч.

Быў ён і на другую і на трэцюю ноч — зноў сярод шалёнай завірухі, што неслася над акіянам і гула, як пахавальная трызна, і хадзіла жалобнымі ад сярэбранай пены гарамі. Незлічоныя агнявыя вочы карабля былі за снегам ледзьве відны Д'яблу, што сачыў са скал Гібралтара, з камяністых варотаў двух светаў, за караблём, які знікаў у ноч і завіруху. Д'ябал быў вялізны, як уцёс, але яшчэ большы за яго быў карабель, шматярусны, шматтурботны, створаны гардыняй Новага Чалавека з старым сэрцам. Завіруха білася ў яго снасці і шыракагорлыя трубы, пабялелыя ад снегу, але ён быў трывалы, цвёрды, велічны — і страшны. На самым верхнім даху яго адзінока высіліся сярод снежных віхур тыя ўтульныя, слаба асветленыя пакоі, дзе, ахоплены чуйнай і трывожнай дрымотаю, над усім караблём уссядаў яго грузны вадзіцель, падобны на дзікунскага ідала. Ён чуў цяжкія завыванні і лютыя віскі сірэны, здушванай бураю, але супакойваў сябе блізкасцю таго, нарэшце яму самому незразумелага, што было за яго сцяною: той як бы браняванай каюты, якая раз-пораз напаўнялася таямнічым гулам, трапятаннем і сухім трэскам сініх агнёў, што ўспыхвалі і разрываліся вакол бледнатварага тэлеграфіста з металічным абручом на галаве. У самым нізе, у падводным чэраве «Атлантыды», цьмяна паблісквалі сталлю, сіпелі параю і сачыліся варам і маслам тысячапудовыя аграмадзіны катлоў і ўсялякіх другіх машын, тае кухні, распаленай спадыспаду пякельнымі чарэньмі, у якіх варыўся рух карабля, — клекаталі страшэнныя ў сваёй засерадкаванасці сілы, якія перадаваліся ў самы кіль яго, у бясконца доўгае сутарэнне, у круглы тунель, слаба асветлены электрычнасцю, дзе паволі, з беспярэчнасцю, якая гняце чалавечую душу, круціўся ў сваім масляністым логаве велічэзны вал, як жывая пачвара, выцягнутая ў гэтым тунелі, падобным на жарало. А сярэдзіна «Атлантыды», сталовыя і бальныя залы яе зырчэлі святлом і радасцю, гулі гаманою расквечанага натоўпу, пахлі свежымі кветкамі, пяялі струнным аркестрам. І зноў пакутліва вывівалася і часамі сутаргава стыкалася сярод гэтага натоўпу, сярод бляску агнёў, шаўкоў, брыльянтаў і аголеных жаночых плеч, тонкая і гнуткая пара нанятых закаханых: грэшна-сціплая, харошанькая дзяўчынка з апушчанымі вейкамі, з цнатлівай прычоскай і рослы малады чалавек з чорнымі, нібы прыклеенымі валасамі, бледныя ад пудры, у зграбным лакіраваным абутку, у вузкім, з доўгімі фалдамі, фраку — вельмі прыгожы, падобны на велізарную п'яўку. І ніхто не ведаў ні таго, што ўжо даўно надакучыла гэтай пары прытворна мучыцца сваёй салодкай пакутай пад бессаромна-тужлівую музыку, ні таго, што стаіць труна глыбока, глыбока пад імі, на дне цёмнага трума, у суседстве са змрочнымі і спякотлівымі нетрамі карабля, які цяжка адольвае змрок, акіян, завіруху...

Васільеўскае, 10.1915

Ці не ўсё роўна пра каго гаварыць? Заслугоўвае таго кожны, хто жыў на зямлі.

Некалі Чанг пазнаў свет і капітана, свайго гаспадара, з якім ядналася яго зямное існаванне. І прайшло з таго часу цэлых шэсць гадоў, працякло, як пясок у карабельным пясочным гадзінніку.

Вось зноў была ноч — сон ці рэчаіснасць? — і зноў настае раніца — рэчаіснасць ці сон? Чанг стары, Чанг п'яніца — ён усё дрэмле.

На дварэ, у горадзе Адэсе, зіма. Надвор'е лютае, змрочнае, намнога горш за тое, кітайскае, калі Чанг з капітанам сустрэлі адзін аднаго. Нясе вострым дробным снегам, снег коса ляціць па ледзяным, слізкім асфальце пустога прыморскага бульвара і балюча сячэ ў твар кожнаму жыду, што, засунуўшы рукі ў кішэні і згорбіўшыся, няўмела бяжыць направа ці налева. За гаванню, таксама апусцелай, за туманным ад снегу залівам слаба відны голыя стэпавыя берагі. Мол увесь дыміцца густым шэрым дымам: мора з ранку да вечара перакочваецца цераз мол пеністымі чэравамі. Вецер звонка свішча ў тэлефонных дратах...