Іван Бунін - Выбраная проза

У Маскве ўсю восень ішлі дажджы. Міка не пісаў і не слаў грошай з вёскі — зноў з палюбоўніцаю звязаўся. Мама хварэла, — прынамсі, не прымала нікога, гаворачы, што хварэе. Прымалі толькі аднаго Жадрынскага, старога тэатрала, голенага, вельмі поўнага, які мучыўся задышкай і славіўся сваімі вострымі жартамі на ўвесь горад. У лістападзе Люлю, нечакана для ўсіх, выйшла за яго замуж. Цяпер ужо валіў снег, ноччу ўверх па Цвярской адна за адною несліся, пазвоньваючы бомамі, тройкі. Жадрынскі часта бавіў ночы з кампаніямі ў Стрэльні. Палячы на марозе цыгару, седзячы ў дасе паміж жонкаю і маленькаю вядомаю артысткаю, Жадрынскі ўсё нахіляўся да яе і трапнымі жартамі шэптам прымушаў яе смяяцца да ўпаду і біць яго па руках. Люлю, у дарагім лёгкім футры, у сярэднявечным аксамітавым берэце, тужлівымі, умольнымі вачыма, уткнуўшы твар у муфту незвычайнай велічыні, глядзела на маладзенькага сумскага афіцэра, які сядзеў насупраць. Яго сусед, знакаміты спявак, з тварам кацярынінскага вяльможы, стрыжаны «пад гаршчок», па-мужыцку, але ў цыліндры і ў мядзведжым футры, строіў леныя, абыякавыя вочы: раўнаваў. Люлю тужліва думала:

«Я гадкая, гадкая...»

Жыццё ў Стрэльні, каля Яра толькі пачыналася. Весела было ўваходзіць туды, у агні, цяпло, бляск люстэрак, цёплае паветра, якое пахла цыгарамі, шампанскім і смажанымі рабчыкамі, ацепваць марозны снег з футраў, кідаць іх на рукі спрытных людзей у паддзёўках і памагаць дамам, якія шамацелі шоўкам спадніц і ззялі чырванню з марозу, расшпільваць чаравікі!

А Лук'ян Сцяпанаў, які мірна начаваў з усім сваім шматлікім патомствам і цялятамі ў цёплай земляной бярлозе, ужо трэці раз прачынаўся ў гэты час і босы выходзіў наверх, на рыпучы снег, пад чорна-сіняе неба і зоры.

Капры, 30.12.1912

Днямі памёр Захар Вераб'ёў з Асінавых Двароў.

Ён быў рыжавата-русы, барадаты і нагэтулькі вышэйшы, буйнейшы за звычайных людзей, што яго можна было паказваць. Ён і сам адчуваў, што належыць да нейкай іншай пароды, чым другія людзі, і часткова так, як дарослы сярод дзяцей, трымаўся, з каторымі прыходзіцца, аднак, на роўнай назе. Усё жыццё, — яму было сорак гадоў, — не пакідала яго і другое адчуванне — няяснае адчуванне адзіноты: даўней, кажуць, было многа такіх, як ён, ды пераводзіцца гэта парода. «Ёсць яшчэ адзін такі, як я, — казаў ён часамі, — ды той далёка, пад Задонскам».

Зрэшты, настроены ён быў заўсёды як лепш не трэба. Здаровы надзіва. Складу найлепшага. Ён быў бы нават прыгожы, калі б не буры загар, не крыху вывернутыя ніжнія павекі і не вечныя слёзы, што шклом стаялі ў вялікіх блакітных вачах. Барада ў яго была мяккая, густая, з невялікімі хвалямі, так і хацелася пачапаць яе. Ён часта, з ласкавасцю гіганта, здзіўлена ўсміхаўся і адкідваў галаву, крыху адкрываючы чырвоную гарачую зяпу, паказваючы цудоўныя маладыя зубы. І прыемны пах ішоў ад яго: жытні пах стэпавіка, змешаны з пахам дзягцярных, моцна каваных ботаў, з кіславатым смуродам дублёнага кажушка і мятным водарам нюхальнага тытуню: ён не паліў, а нюхаў.

Ён наогул быў схільны да старасветчыны. Каўнер у яго суравой кужэльнай кашулі, заўсёды чысты, не зашпіляўся, а завязваўся маленькаю чырвонаю жычкаю. На паяску вісеў медзяны грэбень і медзяная пушачка. Гадоў да трыццаці пяці насіў ён лапці. Але падраслі сыны, двор справіўся, і Захар пачаў хадзіць у ботах. Зіму і лета не скідаў ён кажушка і шапкі. І кажушок астаўся пасля яго добры, зусім новы, зялёна-блакітныя разводы і дробныя нашыўкі з каляровага саф'яну на хораша прастрочанай грудзіне яшчэ не злінялі. Буры коцік, — аблямоўка штрыфля і каўняра, — быў яшчэ калючы і жорсткі. Любіў Захар чыстату і парадак, любіў усё новае, моцнае.

Памёр ён зусім нечакана.

Быў пачатак жніўня. Ён толькі што адмахаў не малы кавалак дарогі. З Асінавых Двароў зрабіў вёрстаў пятнаццаць да горада: трэба было пабыць у пані, у якой абрабляў ён зямлю. З горада прыехаў па чыгунцы ў сяло Шыпава і пайшоў у Асінавыя Двары праз Жылое: гэта яшчэ вёрстаў дзесяць. Ды не тое зваліла яго.

— Што? — здзіўлена і па-царску строга сказаў бы ён сваім аксамітным басам. — Сорак вёрстаў?

І дабрадушна дадаў бы:

— Што ты, мілы! Ды я іх тысячу магу адмахаць.

Быў першы Спас. «Добра было б цяперака дзеля свята выпіць трошачкі», — жартам сказаў ён у Шыпаве знаёмаму, Пятрышчаваму фурману, праходзячы па залітым вапнаю вакзале, які, як заўсёды летам, рамантавалі. «Што ж не п'еш? Заадно і мяне пачаставаў бы», — адказаў фурман. «Няма на што, патраціўся, і так у грузавым вагоне ехаў», — сказаў Захар, хоць грошы ў яго былі. Фурман падміргнуў прыяцелю, урадніку Галіцыну. Далучыўся шыпаўскі мужык, п'яніца Алёшка. І ўсе чацвера выйшлі з вакзала. Захар і Алёшка пайшлі пехатою, фурман сеў у драбінкі, запрэжаныя параю, — ён прыязджаў па Пятрышчава, ды той не прыехаў, а ўраднік на дрожкі-бегункі. І Алёшка зараз жа заспрачаўся: ці можа Захар выпіць за гадзіну гарнец?