Іван Бунін - Выбраная проза

«Як цвёрда ведаў я, — думаў Страшнёў, стараючыся ўспомніць яе маладзенькай дзяўчынкай, — як цвёрда ведаў пятнаццаць гадоў таму назад, што аддам, ні хвіліны не вагаючыся, пятнаццаць гадоў жыцця за адно спатканне з ёю!»

Перад досвіткам на падлозе каля пасцелі гарэла свечка. Страшнёў, доўгі, у нагавіцах, у расшпіленай касаваротцы, ляжаў на спіне, важна павярнуўшы ў змрок маленькі гарбаносы твар, закінуўшы за галаву рукі. Вера сядзела каля яго, аблакаціўшыся на калена. Бліскучыя вочы яе былі чырвоныя, апухлі ад слёз. Яна паліла і тупа глядзела ў падлогу. Яна палажыла нагу на нагу. Маленькая нага яе ў лёгкім, дарагім туфліку вельмі падабалася ёй самой. Але боль сэрца быў занадта вялікі.

— Я дзеля цябе ўсім ахвяравала, — ціха сказала яна, і губы яе задрыжалі.

У голасе ў яе было столькі пяшчоты, дзіцячага гора! Але, расплюшчваючы вочы, Страшнёў холадна папытаўся:

— Чым ты ахвяравала?

— Усім, усім. І перш за ўсё гонарам, маладосцю...

— Мы з табою не бог ведае якія маладыя.

— Які ты грубы, нячулы! — ласкава сказала яна.

— Ва ўсім свеце ўсе жанчыны гавораць адно і тое ж. Улюбёнае слова, толькі гаворыцца розна. Спярша з зачараваннем, з захапленнем: «Ты такі разумны, чулы!» Пасля: «Які ты грубы, нячулы!»

Ціха плачучы, яна гаварыла далей, як бы не чуючы:

— Няхай з мяне нічога не выйшла... Але музыку я любіла і люблю горача і хоць не шмат, але дамаглася б...

— Ах, не музыку. І як толькі Падарскі...

— Груба, Андрэйка... А цяпер я нікчэмная інстытуцкая тапёрка, і дзе ж! У тым самым праклятым горадзе, які я заўсёды ненавідзела! Хіба я не магла б і цяпер яшчэ знайсці чалавека, які даў бы мне спакой, сям'ю і кахаў бы і паважаў мяне? Але памяць пра наша каханне...

Страшнёў запаліў і пачаў адказваць павольна, раздзяляючы словы:

— Вера, мы, дваранскія вырадкі, не ўмеем проста кахаць. Гэта атрута для нас. І гэта я, а не ты згубіў сябе. Пятнаццаць, шаснаццаць год таму назад я прыязджаў сюды кожны дзень і гатоў быў начаваць каля твайго парога. Я тады быў яшчэ хлапчук, узнёслы і чулы дурыла...

Папяроска патухла. Ён далёка адшпурнуў яе, апусціў руку ўздоўж цела, гледзячы ў столь.

— Каханне прадзедаў, іхнія партрэты ў авальных рамках з залатой паперкай вакол сіняй... Вобраз Гурыя, Сымона і Авіва, заступнікаў нашых старадаўніх сем'яў... Каму, як не нам з табою, прызначалася ўсё гэта? Я тады вершыкі пісаў:

Ён зірнуў на Веру і загаварыў больш рэзка:

— Навошта ты пайшла — і за кім! — з свайго роду, з свайго племя?

Ён прыўзняўся і пачаў усутыч, злоснымі вачыма глядзець на яе чорныя сухія валасы:

— Я пра цябе, з захапленнем, глыбокай павагай, заўсёды толькі як пра жонку думаў. А калі нас злучыў лёс? І чым ты мне стала? Хіба жонкаю? А была маладосць, радасць, чысціня, цёмны румянец, баціставая касаваротка... Прыязджаць да вас кожны дзень, тваю сукенку, таксама баціставую, лёгкую, маладую, бачыць, твае голыя рукі, бадай што чорныя ад сонца і ад крыві нашых продкаў, татарскія зыркія вочы — што ніколі не бачылі мяне, вочы! — жоўтую ружу ў чорных валасах, тваю тады дурнаватую, здзіўленую нейкую, але найпрыгажэйшую ўсмешку, нават тое, як ты ідзеш ад мяне па дарожцы саду, думаючы пра другога, а прытвараючыся, што гуляеш, гоніш кракетны шар, слухаць зняважлівыя фразы твае мацеры з балкона — гэта было мне...

— Яна, а не я ва ўсім вінавата, — цяжка сказала Вера.

— Не! Памятаеш, як ты першы раз ехала ў Маскву, збіралася, няўважна спявала нешта, не бачачы мяне, паглынутая сваімі марамі, упэўненасцю ў шчасці? Я вас паехаў праводзіць верхам, у ясны халодны вечар. Блішчала яркая рунь, ружавелі пожні і фіранка ў адчыненым акне вагона... Ах! — сказаў Страшнёў са злосцю і са слязьмі і зноў лёг на падушку. — Ад твае рукі, што пахла вярбенаю, астаўся пах і на маёй руцэ. Ён змяшаўся з пахам повада, сядла, конскага поту, але я ўсё яшчэ чуў яго, ехаў змярканнем па вялікай дарозе, — і плакаў... Калі ўжо хто ахвяраваў усім, усім сваім жыццём, дык гэта я, стары п'яніца!

І, адчуваючы на губах цёплую соль слёз, што каціліся па яго шчоках, па вусах, Страшнёў скінуў з пасцелі ногі і выйшаў з пакоя.

Месяц заходзіў. Белы рэдкі туман стаяў у нізінах палёў, мярцвяна сінеючы. Далёка за ім займаўся чырвоны золак. Далёка, у халодным пацямнелым лесе, пяяў певень у сенцах у вартаўніка.

Страшнёў, у адных шкарпэтках, сеў на сходкі ганка, адчуваючы, як абліваецца халоднай сырасцю яго цела пад тонкай кашуляй.