Іван Бунін - Выбраная проза

Гэтае чаканне старыла яе. Дый бесперастанку намаўляла яна сабе, што маладосць мінулася, ва ўсім шукала доказаў таму. І не прайшло года, як прыехала яна ў Сухадол, а ўжо і следу не асталося ад таго маладога пачуцця, з якім пераступіла яна парог сухадольскага дома.

Прывяла дзіця Клаўдзія Маркаўна. Фядоссю-птушніцу перавялі ў нянькі — і Фядосся, жанчына яшчэ маладая, надзела цёмную старэчую сукенку, стала пакорлівая, богабаязная. Яшчэ ледзь вытрэшчваў малочныя бяссэнсавыя вочкі, пускаў бурбалкамі сліну, бездапаможна валіўся наперад ад цяжкасці свае галавы і люта заходзіўся новы Хрушчоў, а яго ўжо называлі панічом, — ужо чутны былі з дзіцяцкае старыя, старыя галашэнні:

— Вось ён, вось ён, той дзед з мяшком... Дзед, дзед! Не хадзі да нас, мы не аддамо табе паніча, ён не будзе крычаць...

І Наташка старалася быць падобнай на Фядоссю, лічачы сябе таксама нянькаю — нянькаю і сяброўкаю хворай паненкі. Зімою памерла Вольга Кірылаўна — і яна выпрасілася ехаць з бабулькамі, якія дажывалі свой век у чаляднях, на пахаванне, ела там куццю, якая была ёй агідная сваім прэсным і прыкрым смакам, а вярнуўшыся ў Сухадол, з чуллівасцю расказвала, што ляжала паня «ну саўсім жа як жывая», хоць нават старыя жанчыны не адважваліся глядзець на труну з гэтым пачварным целам.

А ўвесну прывозілі да паненкі ведзьмака з сяла Чармашнага, вядомага Кліма Ярохіна, паважнага, багатага аднадворца, з сіваю вялікаю барадою, з сіваю чупрынаю, расчэсанаю на роўны рад, вельмі самавітага гаспадара і вельмі разумнага, простага ў гаворцы звычайна, але падобнага на вешчуна каля хворых. Надзіва моцны і ахайны быў яго адзевак — паддзёўка з сярмягі жалезнага колеру, чырвоная падпяразка, боты. Хітрыя і быстрыя былі яго маленькія вочы, пільна шукаў ён імі абразоў, асцярожна, крыху сагнуўшы свой ладны стан, уваходзіў ён у дом, дзелавіта пачынаў размову. Гаварыў ён спярша пра збажыну, пра дажджы і сухмень, пасля доўга, акуратна піў гарбату, пасля зноў хрысціўся — і пасля ўсяго гэтага ўжо, адразу мяняючы тон, пытаўся пра хворага.

— Зорка... цямнее... пара, — гаварыў ён таямніча.

Паненку трэсла трасца, яна гатова была пакаціцца ў сутаргах на падлогу, калі, седзячы ў змроку ў спальні, чакала яна паяўлення на парозе Кліма. З ног да галавы была ахоплена жудасцю і Наталля, што стаяла каля яе. Сціхаў увесь дом, — нават пані набівала дзеўкамі свой пакой і размаўляла шэптам. Ні адзінага агеньчыку не смеў ніхто запаліць, ні адзінага голасу падаць. У вясёлай Салошкі, якая дзяжурыла ў калідоры — на выпадак, калі б пазваў, загадаў Клім, — мутнела ў галаве і калацілася ў горле сэрца. І вось ён праходзіў міма яе, развязваючы на хаду хусцінку з нейкімі вядзьмарскімі костачкамі. Потым са спальні чуўся ў магільнай цішыні яго моцны, нязвычны голас:

— Устань, раба божая!

Потым паказвалася яго сівая галава з-за дзвярэй.

— Дошку, — кідаў ён паныла.

І на дошку, пакладзеную на падлогу, ставілі паненку з вытрашчанымі ад страху вачыма, пахаладзелую, як нябожчык. Ужо так цёмна было, што ледзь распазнавала Наталля Клімаў твар. І раптам ён зачынаў неспадзеўным, аддаленым нейкім голасам:

— Узыдзе Філат... Вокны размахне... Дзверы расчыніць... Пакліча і скажа: нуда, нуда!

— Нуда, нуда! — ускрыкваў ён з нечаканаю сілаю і грознаю ўладаю. — Ты ідзі, нуда, у цёмныя лясы, — там твае часы! На моры, на акіяне, — мармытаў ён глухою, злавеснаю скорагаворкаю, — на моры, на акіяне, на востраве Буяне ляжыць сучнішча, на ёй шэрая рунішча...

І адчувала Наталля, што няма і не можа быць жахлівейшых слоў за гэтыя, якія адразу пераносілі ўсю яе душу кудысьці на край дзікага, казачнага першабытна-грубага свету. І нельга было не верыць у сілу іх, як не мог не верыць у яе і сам Клім, які рабіў часамі проста цуды над тымі, у каго была немач, — той самы Клім, які так проста і сціпла гаварыў, седзячы пасля вешчавання ў пярэдняй, выціраючы ўспацелы лоб хустачкаю і зноў беручыся за гарбату:

— Ну, цяпер яшчэ дзве зоркі асталося... А там, бог дасць, палегчае трошкі... Ці сеялі грэчку гэтым годам, васпані? Добрая, кажуць, сёлета грэчка! Дужа добрая!

Летам чакалі з Крыма гаспадароў. Але прыслаў Аркадзь Пятровіч «страхавое» пісьмо, зноў патрабуючы грошай і з весткаю, што раней, як у пачатку восені, нельга ім вярнуцца — па прычыне невялікай раны Пятра Пятровіча, якая патрабуе доўгага спакою. Паслалі да варажбіткі Данілаўны ў Чаркізава папытацца, ці шчасліва пройдзе хвароба. Данілаўна заскакала, запстрыкала пальцамі, што, вядома, азначала: шчасліва. І пані супакоілася. А паненцы і Наталлі не да іх было. Паненцы перш палягчэла. Але з канца Пятроўкі зноў пачалося: зноў нуда і такі страх навальніц, пажараў і яшчэ нечага невядомага, што не да братоў ёй было. Не да іх стала і Наталлі. На кожнай малітве яна памінала Пятра Пятровіча за здароўе, як пасля ўсё жыццё сваё, аж да магілы, памінала яго за ўпакой. Але паненка была ёй ужо бліжэй за ўсіх. І ад паненкі ўсё больш набіралася яна яе страхаў, чаканняў бяды — і таго, што трымала яна ў тайне.