Іван Бунін - Выбраная проза

Дзяцей хахлы не мелі, Наташка была сірата. І калі б жыла яна ў сухадольцаў, то звалі б яе дачкою прыёмнаю, а часамі і зладзейкаю, што шкадавалі б яе, то калолі б вочы. А хахлы былі бадай што халодныя, але роўныя ў абыходжанні, зусім не цікаўныя і не гаваркія. Увосень прыганялі на касьбу, на малацьбу калужскіх баб і дзяўчат, якіх звалі за іх стракатыя сукенкі «распашонкамі». Але распашонак Наташка цуралася: мелі яны славу распутных, з паганымі хваробамі, былі грудастыя, нахабныя і дзёрзкія, лаяліся брыдка і са смакам, прымаўкамі так і сыпалі, на каня сядалі па-мужчынску, скакалі як ачмурэлыя. Развеялася б яе гора ў прывычным побыце, у шчырых размовах, у слязах і песнях. Ды з кім было падзяліцца шчырасцю ці песні спяваць? Распашонкі зацягвалі сваімі грубымі галасамі, падхоплівалі іх не ў меру дружна і зычна, з ёканнем і свістам. Шары спяваў толькі нешта з насмешлівых скокаў. А Марына ў сваіх песнях, нават пра каханне, была строгая, гордая і задуменна-змрочная:

журботна-працяжліва расказвала яна — і дадавала, паніжаючы голас, цвёрда і безнадзейна:

І ў адзіноце, павольна перажыла Наташка першую, горка-салодкую атруту непадзеленага кахання, перапакутавала сваю ганьбу, рэўнасць, страшныя і мілыя сны, якія часта сніліся ёй начамі, незбытэчныя мары і чаканні, што мардавалі яе ў маўклівыя стэпавыя дні. Часта пякельная крыўда зменьвалася ў яе сэрцы пяшчотаю, запал і роспач — пакорлівасцю, жаданнем самага сціплага, непрыкметнага існавання поблізу яго, кахання, навек затоенага ад усіх, без ніякага чакання, без ніякага патрабавання. Весткі, навіны, якія даходзілі з Сухадола, ацвярожвалі. Але калі не было доўга вестак, не было адчування будзённага сухадольскага жыцця — і пачынаў здавацца Сухадол такім цудоўным, такім жаданым, што не хапала сілы трываць адзіноту і гора... Раптам паявіўся Гарваська. Ён паспешліва-рэзка выкінуў ёй усе сухадольскія навіны, за паўгадзіны расказаў тое, чаго другі не здолеў бы і за дзень расказаць, — аж да таго, як ён насмерць «штурхануў» дзядулю, і цвёрда сказаў:

— Ну, а цяпер бывай па век!

Ён свідраваў яе, ашаломленую, сваімі вачышчамі, крыкнуў, выходзячы на дарогу:

— А дурасць з галавы пара прэч выбіць! Ён вось-вось ажэніцца, ты яму і ў палюбоўніцы не гадзішся... Абразумся!

І яна абразумілася. Перажыла страшэнныя навіны, апамяталася — і абразумілася.

Дні пацягнуліся пасля таго роўна, сумна, як тыя багамолкі, што ішлі і ішлі па шашы міма хутара, вялі, адпачываючы, доўгія размовы з ёю, вучылі цярплівасці ды надзеі на госпада бога, імя якога гаварылася тупа, жалобна, а больш за ўсё правілу: не думаць.

— Думай, не думай — па-нашаму не будзе, — гаварылі багамолкі, пераабуваючы лапці, моршчачы зняможаныя твары і расслаблена гледзячы ў стэпавую далеч. — У госпада бога ўсяго многа... Сарві-тка ты нам, дзяўчынка, цыбулькі крадком...

А другія, як гэта бывае, і палохалі, — грахамі, тым светам, прадракалі яшчэ і не такія беды і страхі. І аднаго разу прысніліся ёй ледзь не запар два жахлівыя сны. Усё думала яна пра Сухадол, — цяжка было спачатку не думаць! — думала пра паненку, пра дзеда, пра сваю будучыню, гадала, ці выйдзе яна замуж і калі выйдзе, то калі, за каго... Думы так непрыкметна перайшлі аднаго разу ў сон, што вельмі адчувальна ўбачыла яна перадвечаровы час спякотлівага, пыльнага, трывожна-ветранага дня і тое, што бяжыць яна на ставок з вёдрамі — і раптам бачыць на глініста-сухім узгорку пачварнага, галавастага мужыка-карліка ў стаптаных ботах, без шапкі, з узлахмачанымі ветрам рыжымі кудламі, у расперазанай, расхрыстанай агняна-чырвонай кашулі. «Дзядуля! — крыкнула яна ў трывозе і з жахам. — Хіба пажар?» — «Дашчэнту ўсё згіне зараз! — таксама крыкам, які заглушаўся гарачым ветрам, абазваўся карлік. — Хмара ідзе несусветная! І думаць не мажы замуж збірацца!» А другі сон быў яшчэ страшнейшы: стаяла яна нібы ў поўдзень у душнай пустой хаце, прыпёртая некім знадворку, замірала, чакала чагось — і от выскачыў з-за печы вялізны шэры казёл, стаў на дыбкі — і проста да яе, непрыстойна ўзбуджаны, з гаручымі, як жар, радасна-шалёнымі і ўмольнымі вачыма. «Я твой жаніх!» — крыкнуў ён чалавечым голасам, шпарка і няёмка падбягаючы, дробна тупочучы маленькімі заднімі капыткамі — і з размаху ўпаў ёй на грудзі пярэднімі...

Ускокваючы пасля такіх сноў на сваёй пасцелі ў сенцах, ледзьве не памірала яна ад біцця сэрца, ад страху цемнаты і думкі, што няма да каго кінуцца ёй.