Іван Бунін - Выбраная проза

— Добра, я прабачаю яму! Толькі за гэта я не адпушчу вас, дарагія госці, цэлыя тры дні. Нізашто не адпушчу! Асабліва ж прашу, не едзьце пад вечар. Як толькі дзела пад вечар, я сам не свой: такая нуда, такая жудасць! Хмаркі заходзяць, у Трошынавым лесе, кажуць, зноў двух французаў банапарцёнкавых злавілі... Я конча памру ўвечары, — папомніце маё слова. Мне Мартын Задэка намовіў...

Але памёр ён пад раніцу.

Ён намогся-такі: «дзеля яго» многа народу асталося начаваць; увесь вечар пілі гарбату, сочыва было страшэнна многа, і ўсё рознае, так што можна было падыходзіць і каштаваць, падыходзіць і каштаваць; пасля наставілі сталоў, запалілі столькі спермацэтавых свечак, што яны адсвечваліся ва ўсіх люстэрках, і па пакоях, поўных дыму духмянага жукоўскага тытуню, шуму і гамонкі, быў залацісты бляск, як у царкве. Галоўнае ж, многія начаваць асталіся. І, значыць, наперадзе быў не толькі новы вясёлы дзень, але і вялікія клопаты, турботы: гэта ж калі б не ён, не Пётра Кірылавіч, ніколі не ўдалося б так добра свята, ніколі не было б такога ажыўленага і багатага абеду!

«Гэтак, гэтак, — хвалюючыся, думаў дзядуля ўночы, скінуўшы казакін і стоячы ў сваёй спальні перад аналоем, перад запаленымі на ім васковымі свечкамі, гледзячы на чорны абраз Мяркурыя. — Гэтак, гэтак, смерць грэшніку люта... Ды не зойдзе сонца ў гневе нашым!»

Але тут ён успомніў, што хацеў падумаць нешта другое; горбячыся і шэпчучы пяцідзесяты псалом, прайшоўся па пакоі, паправіў на начным століку куродымны кнот, узяў у рукі псалтыр і, разгарнуўшы, зноў глыбока і шчасліва ўздыхнуўшы, падняў вочы на безгаловага святога. І раптам напаў на тое, што хацеў падумаць, і засвяціўся ўсмешкаю:

— Гэтак, гэтак: ёсць стары — забіў бы яго, няма старога — купіў бы яго!

Баючыся праспаць, не распарадзіцца пра нешта, ён бадай што не спаў. А раненька, калі ў пакоях, яшчэ не прыбраных і прапахлых тытунём, стаяла тая асаблівая цішыня, што бывае толькі пасля свята, асцярожна, на босую нагу выйшаў ён у гасцёўню, клапатліва падняў некалькі драбкоў крэйды, што валяліся каля раскрытых зялёных сталоў, і слаба ахнуў ад захаплення, зірнуўшы на сад за шклянымі дзвярыма: на яркі бляск халоднага блакіту, на срэбра прымаразкаў, якія ўкрылі і балкон і парэнчы, на карычневую лістоту ў голых зарасніках пад балконам. Ён адчыніў дзверы і пацягнуў носам: яшчэ горка і спірытусна пахла з кустоў восеньскім тлёнам, але гэты пах губляўся ў зімовай свежасці. І ўсё было нерухомае, заспакоенае, бадай што ўрачыстае. Ледзь паказаўшыся ззаду, за вёскаю, сонца асвяціла карціны маляўнічых прысадаў, напалову голых, асыпаных рэдкім і дробным золатам, беластволых бяроз, і чароўны, радасны, няўлоўна-ліловы тон быў у гэтых белых з золатам вяршынях, што прасвечваліся на блакіце. Прабег сабака ў халодным цяні пад балконам, хрумстаючы па спаленай марозам і нібы соллю асыпанай траве. Хрумсценне гэта нагадвала зіму — і, з прыемнасцю перасмыкнуўшы плячыма, дзядуля вярнуўся ў гасцёўню і, затойваючы дыханне, пачаў перасоўваць, расстаўляць, падымаючы грукат, цяжкую мэблю, сяды-тады паглядаючы ў люстэрка, дзе адсвечвалася неба. Раптам нячутна і хутка ўвайшоў Гарваська — без казакіна, заспаны, «злосны, як чорт», як ён сам жа пра сябе расказваў пасля. Ён увайшоў і строга крыкнуў шэптам:

— Цішэй ты! Чаго лезеш не ў сваё дзела?

Дзядуля падняў узрушаны твар і, з той пяшчотаю, якая не пакідала яго ўвесь учарашні дзень і ўсю ноч, шэптам адказаў:

— От бачыш, які ты, Гарвась! Я прасіў цябе ўчора, а ты, замест падзякі пану...

— Абрыдзеў ты мне, слімак, горш за восень! — перабіў Гарваська. — Пусці.

Дзядуля са страхам зірнуў на яго патыліцу, якая яшчэ больш выдавалася цяпер над тонкаю шыяю, што тырчала з каўняра белай кашулі, але ўспыхнуў і загарадзіў сабою ломберны стол, які хацеў цягнуць у куток.

— Ты пусці! — імгненна падумаўшы, нямоцна крыкнуў ён. — Гэта ты павінен папусціцца пану. Ты давядзеш мяне: я табе кінжал у бок усаджу!

— А! — дакучліва сказаў Гарваська, бліснуўшы зубамі, і наводліў ударыў яго ў грудзі.

Дзядуля паслізнуўся на гладкай дубовай падлозе, узмахнуў рукамі — і скроняю ўдарыўся аб рог стала.

Убачыўшы кроў, бяссэнсава перакошаныя вочы і разяўлены рот, Гарваська сарваў з яшчэ цёплае дзедавае шыі залаты абразок і ладанку на заношаным матузку... азірнуўся, сарваў і бабчын шлюбны пярсцёнак з мезенца... Потым нячутна і шпарка выйшаў з гасцёўні — і як у ваду прапаў.

Адзіным чалавекам з усяго Сухадола, які бачыў яго пасля гэтага, была Наталля.