Іван Бунін - Выбраная проза

— Гавары, гавары! Усё, што ведаеш, гавары!

— Далей выйшла, што жыццё будзе невясёлае. Нікога вы сэрцам не пакахаеце, бо сэрца ў вас халоднае, лянівае, а тым, якія вас будуць кахаць, вы шмат гора прынесяце. Ніколі вы не ажэніцеся, так, халасты, і памраце. Радасцяў вам у жыцці вялікіх не будзе, але будзе шмат смутку і турбот. Настане такі час, што рукі самі на сябе налажыць захочаце... Такое з вамі здарыцца... Але толькі не зробіце гэтага, так сцерпіце... Вялікую нястачу будзеце адчуваць, аднак пад канец жыцця лёс ваш зменіцца праз смерць нейкага блізкага для вас чалавека, і зусім для вас нечакана. Толькі ўсё гэта будзе яшчэ не скора, а вось сёлета... Я толькі не ведаю, калі дакладна, — карты гавораць, што вельмі хутка... Мабыць, нават і ў гэтым месяцы...

— Што ж здарыцца сёлета? — спытаў я, калі яна зноў спынілася.

— Ды ўжо баюся нават гаварыць далей. Выпадае вам вялікае каханне з боку нейкай трэфовай дамы. Вось толькі не магу здагадацца, замужняя яна ці дзяўчына, я ведаю, што чарнявая...

Я міжвольна кінуў хуткі позірк на Алесіну галаву.

— Што вы гледзіцё? — пачырванела раптам яна, адчуўшы на сабе мой позірк. — Ну так, накшталт маіх, — гаварыла яна далей, машынальна папраўляючы валасы і яшчэ больш чырванеючы.

— Дык ты гаворыш, — вялікае трэфовае каханне? — пажартаваў я.

— Не смейцеся, не трэба смяяцца, — сур'ёзна, амаль строга заўважыла Алеся. — Я вам усё толькі праўду кажу.

— Ну добра, не буду, не буду. Што ж далей?

— Далей... Ох! Нядобра выходзіць гэтай трэфовай даме, горш за смерць. Ганьбу яна праз вас вялікую прыме, такую, што ўсё жыццё забыць нельга, смутак доўгі ёй выпадае... А вам у яе планідзе нічога благога не выпадае.

— Паслухай, Алеся, а ці не маглі цябе карты падмануць? Навошта ж я буду трэфовай даме столькі непрыемнасцей рабіць? Чалавек я ціхі, сціплы, а ты столькі страхаў пра мяне нагаварыла.

— Ну, ужо гэтага я не ведаю. Ды і выйшла так, што не вы гэта зробіце — не наўмысна, значыць, а толькі праз вас уся гэтая бяда здарыцца... Вось калі мае словы спраўдзяцца, вы мяне тады ўспомніце.

— І ўсё гэта табе карты сказалі, Алеся?

Яна адказала не адразу, унікліва і як быццам з неахвотаю:

— І карты... Ды я без іх шмат пра што даведваюся, вось хоць бы па твары. Калі, напрыклад, каторы чалавек павінен неўзабаве нядобрай смерцю памерці, я гэта адразу ў яго твары прачытаю; нават гаварыць мне з ім не трэба.

— Што ж ты бачыш на ягоным твары

— Ды я і сама не ведаю. Страшна мне раптам зробіцца, нібы ён нежывы перада мною стаіць. Можаце нават у бабкі запытацца, яна вам скажа, што я праўду кажу. Трахім, млынар, пазалетась у сябе на млыне задушыўся, а я яго толькі за два дні перад тым бачыла і тады ж сказала бабцы: «Вось пабачыш, бабуля, што Трахім днямі нядобрай смерцю памрэ». Так яно і выйшла. А на мінулыя каляды зайшоў да нас канакрад Яшка, прасіў бабку паваражыць. Бабка расклала на яго карты, пачала варажыць. А ён жартам пытаецца: «Ты мне скажы, бабка, ярою я смерцю памру?» А сам рагоча. Я як зірнула на яго, дык і зварухнуцца не магу: бачу, сядзіць Якаў, а твар у яго мёртвы, зялёны... Вочы заплюшчаны, а губы чорныя... Потым, праз тыдзень, чуем, што злавілі мужыкі Якава, калі ён коней хацеў украсці... Усю ноч яго білі... Злосныя ў нас людзі тут, бязлітасныя... У пяткі цвікі яму забілі, перабілі каламі ўсе рэбры, а пад раніцу з яго і дух прэч.

— Чаму ж ты яму не сказала, што яго бяда чакае?

— А навошта гаварыць? — запярэчыла Алеся. — Што лёсам наканавана, тое і будзе! Толькі марна чалавек свае астатнія дні будзе хвалявацца... Ды мне і самой брыдка, што я так бачу, сама сабе нялюбай раблюся... Але што зробіш? Гэта ж мой лёс такі. Бабка мая, калі маладзейшая была, таксама смерць пазнавала, і мая маці таксама, і бабчына маці — гэта не ад нас... гэта ў нашай крыві так.

Яна перастала прасці і сядзела, нізка апусціўшы галаву, ціха паклаўшы рукі ўздоўж каленяў. У яе нерухома застылых вачах з павялічанымі зрэнкамі адбіўся нейкі змрочны жах, нейкая міжвольная пакорлівасць перад таямнічымі сіламі і незвычайнымі ведамі, якія перапаўнялі яе душу.

У гэты час старая разаслала на стале чысты ручнік з вышытымі канцамі і паставіла на яго гарачы гаршчок.

— Ідзі вячэраць, Алеся, — пазвала яна ўнучку і пасля хвіліннага вагання дадала, звяртаючыся да мяне: — Можа, і вы, пан, з намі павячэраеце? Калі ласка, просім... Толькі вось не зусім смачная ежа наша, супоў не гатуем, а проста крупнічак палявы...

Нельга сказаць, каб яе запрашэнне вызначалася асаблівай настойлівасцю, і я ўжо быў хацеў адмовіцца ад яго, але Алеся ў сваю чаргу папрасіла мяне з такой мілай шчырасцю і з такой ласкавай усмешкай, што я мімаволі згадзіўся. Яна сама наліла мне поўную міску крупніку — поліўкі з грачанай крупы з салам, цыбуляй, бульбай і курацінай — вельмі смачнай і пажыўнай стравы. Сядаючы за стол, ні бабка, ні ўнучка не перахрысціліся. За вячэрай я не пераставаў назіраць за абедзвюма жанчынамі, бо, па маім глыбокім перакананні, якое я да гэтага часу захоўваю, ніколі чалавек не выказваецца так шчыра, як у часе яды. Старая сёрбала крупнік з паспешлівай прагнасцю, гучна чмякаючы і запіхваючы ў рот вялізныя кавалкі хлеба, так што пад яе старэчымі шчокамі надзімаліся і рухаліся вялікія гулі. У Алесі нават у манеры есці была нейкая прыроджаная высакароднасць.