Мікалай Міклуха-Маклай - Адзін сярод дзікуноў

Міклуха-Маклай пабудаваў сваю халупу недалёка ад месца свайго ранейшага пражываньня і пасяліўся ў ёй з сваімі трыма малайскімі прыслужнікамі. Адтуль ён наладжЕаў з сваімі сябрамі-папуасамі экскурсіі на ўзьбярэжжы, у бліжэйшыя горы і на суседнія выспы. Жыхары Білі-Білі нават пабудавалі для яго асобны домік, адтуль ён мог рабіць больш далёкія паездкі, чым у час свайго першага пражываньня ў Новай Гвінэі. Ён езьдзіў на іх пірогах на поўнач ад букты Астролябія аж да таго месца, дзе па некаторых меркаваньнях жылі людаеды. У вёсцы Гарыму, куды ён раз пашоў, ня гледзячы на перасьцярогі сваіх прыяцеляў тубыльцаў, ён шчасьліва пазбавіўся небясьпекі толькі дзякуючы сваёй мужнасьці і прысутнасьці духу.

— О, Маклай, не хадзі ў Гарыму,— казалі яму людзі ў вёсцы Богаці, якая ляжала на беразе ў 4-х мілях ад Гарыму. Адзін з іх, па іменьні Ур, сказаў яму, што спаткаў двух тубыльцаў з Гарыму, якія казалі, што ў Маклая шмат рэчаў у хаце, і што калі-б людзі Бонгу забілі яго, дык маглі-б усім заўладаць. Два жыхары Гарыму хочуць прыехаць забіць яго і забраць сабе яго рэчы.

Выслухаўшы ўсё гэта і добра абдумаўшы, Міклуха-Маклай пашоў сам насустрач небясьпецы. Пераначаваўшы ў Багаці, ён берагам пашоў у Гарыму. Дарога была цяжкая. Два разы яму давялося пераходзіць у брод рэчку ў вадзе да пояса. Ён амаль заблудзіў у лесе, але нарэшце выбраўся на бераг і там убачыў выцягнутую на бераг пірогу. Некалькі галасоў было чутно з лесу, і Міклуха-Маклай пачакаў тубыльцаў. Яны былі зьдзіўлены, калі ўбачылі яго, і Міклусе здалося, што яны былі гатовы ўцячы. Ён падышоў да самага старэйшага і запытаў на дыялекце Бонгу: — «Вы людзі Гарыму?»

Стары ўзьняў галаву, што Міклуха палічыў за станоўчы адказ. Назваўшы сябе, Міклуха сказаў, што ідзе ў Гарыму і хоча паехаць з імі.

Тубыльцы былі зьбянтэжаны. Міклуха даў кожнаму з іх па порцыі тутуну, і яны паехалі. Адлегласьць была, аднак, значна большая, як меркаваў падарожнік. Калі пірога пад’ехала да вёскі, сонца стаяла ўжо зусім нізка. Даўшы яшчэ тутуну і па адным цьвіку сваім спадарожнікам, Міклуха пашоў у вёску. З ім ішло некалькі тубыльцаў, якія падышлі да яго пірогі. Але ніводзін з іх, аднак, не гаварыў на дыялекце Бонгу і яму давялося гаварыць з імі на мігі. Міклуха-Маклай палажыў руку на галодны жывот, потым паказаў на рот і тубыльцы зразумелі, што ён хоча есьці. Потым ён паказаў ім, што хоча спаць і яго зараз-жа завялі ў буамрамра. Урэшце, прышоў чалавек, які ведаў мову Бонгу, і

Маклай мог скарыстаць яго, як перакладчыка. Ён папрасіў яго склікаць усіх галоўных людзей Гарыму. Калі сабраўся вялікі натоўп, Маклай загадаў падкінуць у агонь сухіх трэсак для лепшага асьвятленьня буамрамры. Калі гэта было зроблена, ён сеў на барум ля агню, які асьвятляў прысутных, і запытаў праз перакладчыка, ці тут ёсьць Абуі і Малу.

Гэта былі імёны тых тубыльцаў, якія, як яму перадавалі ў Багаці, хацелі забіць яго. Калі ён назваў іх, то тубыльцы сталі між сабою пераглядацца і толькі праз некалькі хвілін Абуі і Малу былі пакліканы. Міклуха-Маклай паказаў ім два месцы ля самага агню, якраз насупроць яго, і яны нехаця выканалі яго запатрабаваньне. Потым ён пачаў гаварыць і перакладчык перакладаў яго прамову амаль слова ў слова. Ён сказаў, што пачуў ад людзей Багаці, нібы двое людзей Гарыму, па іменьні Абуі і Малу, хочуць яго забіць. Вось таму ён і прышоў у Гарыму, каб паглядзець на гэтых людзей. Ён стаў па чарзе глядзець на абудвых, і яны кожны раз адварочваліся, калі сустракалі яго погляд.

— Гэта вельмі кепска,— дадаў ён,— бо я нічога благога не зрабіў ні Абуі ні Малу і нікому з людзей Гарыму. Цяпер, прайшоўшы пехатою ад Багаці да Гарыму, я зьнябыўся і хачу спаць. Я зараз лягу і калі Абуі і Малу хочуць забіць мяне, няхай гэта зробяць зараз, калі я буду спаць, бо заўтра я пайду з Гарыму. Сказаўшы гэта, Маклай пашоў да барлы, лёг і захутаўся ў коўдру. Яго словы, відаць, зрабілі вялікае ўражаньне на тубыльцаў. Засынаючы, ён чуў узгалосы і гутаркі, у якіх яго імя называлася некалькі разоў.

«На другі дзень я, зразумела, быў цэлы,— піша Маклай у сваім дзеньніку. — Перад маім адыходам з Гарыму Абуі прынёс мне ў падарунак вялікую сьвіньню і разам з Малу ўзяўся абавязкова праводзіць мяне ня толькі да Багаці, але і да мае хаты»...

Вялікую экскурсыю Міклуха-Маклай зрабіў на «вангу» з Білі-Білі. Ванг — гэта вялікая пірога, якая мае даволі вялікую халупу на пляцформе. У гэтай халупе Міклуха-Маклай мог зьмясьціць ня толькі ўсе свае рэчы разам нават з вісячаю газаваю лямпаю, але знайшоў месца для свайго стала і для невялікага крэсла. Кожным такім вангам кіруюць двое людзей, адзін кіруе парусам, другі — рулём. Жыхары Білі-Білі робяць на вангах вялікія паездкі ўсьцяж паўночна-ўсходняга берагу. Стары сябра Маклая Каін, якому належаў ванг, аддаў яго ў распараджэньне Маклая і сам паехаў з ім. Міклуха-Маклай наведаў шмат узьбярэжных вёсак і ўсюды папуасы сустракалі яго па-сяброўску і ва ўсім яму верылі. Яго запрашалі на грамадзкія сьвяты, ён прысутнічаў на вясельлях і на пахаваньнях, тубыльцы раіліся з ім у важных выпадках. Аднойчы да яго зьявілася дэпутацыя з Бонгу, каб прасіць яго быць іх спадарожнікам на выпадак вайны. Вайна здавалася няўхільнай, бо ў Гарэнду ў аднэй сям’і былі два сьмяротных выпадкі і ў гэтым вінавацілі жыхароў аднае горнае вёскі. Калі не зрабіць гэтаму канец неадкладным паходам у горы, усе жыхары Гарэнду паўміраюць,— сказалі яму. Але Міклуха-Маклай заўсёды быў супроць вайны і ўтрымліваў ад яе тубыльцаў. Цяпер яму трэба было ўжыць увесь свой уплыў і свой аўторытэт, каб утрымаць ад гэтага сваіх прыяцеляў-папуасаў. Ён ня мог быць бязудзельным да становішча спраў у вёсцы Бонгу, якая была ўсяго ў 5-ці хвілінах хады ад яго хаты. Жыхары яе вельмі хваляваліся. Старыя даводзілі яму, што вайна неабходна, а да буамрамры, дзе быў Маклай, сабраўся вялікі ўзброены натоўп, які напружана чакаў вырашэньня. Пераконваць іх ня было карысьці і Маклай не рабіў гэтага. Калі яны скончылі гутарыць, Маклай устаў і зусім спакойна зьвярнуўся да іх з наступнымі словамі: