Бертальт Брэхт - На шалях праўды

Дык што, ён змагаўся дарэмна? —
Калі той, хто вёў барацьбу адзін,
Забіты,
Вораг не перамог яшчэ.

Тут ляжыць
Пасланец жабрацкіх кварталаў,
Той, хто пісаў пра катаў народа
I з імі змагаўся,
Той, хто адукаваўся ў вулічных універсітэтах —
Выхаванец ніжэйшых класаў,
Які памагаў знішчаць сістэму, дзе былі «вышэйшыя» і «ніжэйшыя»,
Настаўнік народа,
Што вучыўся ў народа.

Пасля цяжкіх удараў лёсу
Канцлер спрабуе звычайна
Вялікай прамоваю
Прыхільнікаў сваіх падбадзёрыць:
Вядома, і жняцу даспадобы
Саломіны прамыя.

Ляжаць на стрэхах вёслы. Невялікі брыз
Не скіне ўніз саломы.
I пад дзіцячыя арэлі на двары
Слупы ўкапалі строма.

Прыходзіць пошта два разы на дзень, лічы,
Сюды, дзе так лістоў чакаюць.
Па Зундзе вунь паромы праплываюць,
Дзвярэй чацвёра ў доме ёсць, каб уцячы...

Я ў сям’і заможных бацькоў гадаваўся.
Яны мне чаплялі каўнерык і вучылі мяне
Мець у прыслузе патрэбу,
Вучылі загадваць, але
Калі я вырас і агледзеўся як след,
Мне людзі майго кола не спадабаліся,
Не спадабалася прыслугу мець —
I я пакінуў свой клас і прыйшоў
Да простых людзей.

Гэтак
Яны ўзгадавалі здрадніка, навучыўшы
Сваім штучкам, а ён цяпер
Ім здраджвае, служыць ворагу.
Што ж, я плявузгаю пра іх таямніцы. Жывучы сярод люду,
Я тлумачу, як яны
Ашукваюць яго.
Я прадказваю, што будзе,
Бо ведаю іх намеры.
Папы́ іх купленыя на лаціне гавораць,
Я ж іх прамовы перакладаю слова ў слова на простую гаворку —
I высвятляецца, што гэта падман. Я скідаю долу
Шалі іх справядлівасці і дэманструю
Фальшывыя гіры. Іх шпегі паведамляюць ім,
Што я сяджу між абкрадзеных,
Калі тыя плануюць паўстанне.

Мне яны пагражалі і забралі ў мяне
Тое, што заслужыў я працай.
А раз не стаў я лепшы,
Яны пачалі цкаваць мяне. Толькі
У мяне засталіся ў руках дакументы,
У якіх выкрывалася іхняя змова
Супраць народа. Тады
Яны наўздагон мне паслалі
Сакрэтную грамату,
Абвінавацілі мяне ў нізкім складзе думак —
Гэта значыць, у складзе думак прыніжанага люду.

Куды б я ні прыехаў, паўсюль мяне ганьбуюць
Маёмныя, а немаёмныя
Чытаюць сакрэтную грамату
I мне даюць прытулак.
— Цябе, гавораць яны,
Выгнаць было за што!

Сапраўды, я жыву ў змрочную часіну!

Бяскрыўднае слова сведчыць пра дурноту,
Нязморшчаны лоб
Кажа пра абыякавасць. Таго, хто смяецца,
Яшчэ не спаткала
Жахлівая вестка.

Што ж за часіна гэта, калі
Размова пра дрэвы — амаль што злачынства,
Бо схаванае ў ёй маўчанне пра зверствы.
Той, хто спакойна йдзе там па вуліцы,
Хіба ён паможа сваім сябрам —
Тым, што цяпер у бядзе?

Што ж, на хлеб зарабіць я магу яшчэ,
Але, верце мне, гэта — ўсяго выпадковасць.
Нічога з таго, што раблю я,
Не можа даць мне права ўволю наядацца.
Праз выпадак я ацалеў.
(Як скончыцца ўдача мая — я загіну.)

Мне кажуць: «Ты — еш і пі! I цешся, што не галадаеш!»
Ды як жа мне есці й піць, калі
Я тое, што ем, бяру ў галоднага,
А шклянкі вады маёй бракуе сасмягламу?
Я б мудрым быць хацеў.
Старыя кнігі пішуць пра мудрасць:

Унікнуць спрэчак свету і малое сваё жыццё
Пражыць без страху,
Абысціся без гвалту,
На крыўду адказваць ласкай,
Забыцца на мары свае, не здзяйсняць іх —
Вось гэта завецца мудрасцю.
На гэтае ўсё я не здольны.
Сапраўды, я жыву ў змрочную часіну!

У гарады я прыходзіў, калі там бунтавалі,
Калі голад там панаваў.
Да людзей я прыходзіў падчас хваляванняў
I выказваў сваё абурэнне.
Гэтак ішлі гады́,
Прызначаныя мне на зямлі.

Сілы нам не ставала,
А да мэты далёка было:
Яе было ледзь відаць, а я
Дайсці наўрад ці разлічваў.
Гэтак ішлі гады́,
Прызначаныя мне на зямлі.

Вы, тыя, каго не ўсмактала плынь,
Што нас усіх праглынула,
Не забывайцеся,
Пра нашыя хібы кажучы,
I на тую часіну змрочную,
Якой вы не ўведалі.
Мы ж ішлі,
Краіны мяняючы за чаравікі часцей,
Праз войны класаў, у роспачы,
Калі бачылі крыўду ўсе наўкол — і маўчалі.
I нам добра вядома было,
Што нянавісць да нізкага
Рысы таксама скажае,
Што ад абурэння з-за крыўды
Голас робіцца хрыплы. На жаль,
Мы — хто пракладваў шлях дружалюбнасці—
Не маглі самі быць дружалюбныя.