Бертальт Брэхт - На шалях праўды

На шалях праўды: Вершы і песні/Пер. з ням., прадм. і заўв. Л. Баршчэўскага.— Мн.: Маст. літ., 1988.— 118 с., 6 л. іл.— (Паэзія народаў свету).

Рэдкалегія: Рыгор Барадулін, Язэп Семяжон, Васіль Сёмуха, Янка Сіпакоў, Максім Танк

Пераклад з нямецкай, прадмова і заўвагіЛявона Баршчэўскага

РэцэнзентАнатоль Клышка

Пераклад зроблены з выданняў:

Brecht В. Gesammelte Werke in 20 Bänden: Bände 8, 9, 10,— Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag, 1976.— Bd. 8 — 422 S.;

Bd. 9 — 400 S.; Bd. 10 — 364 S.

Brecht B. Grüner Mond von Alabama: Gedichte und Lieder aus Stücken.— Berlin und Weimar: Aufbau-Verlag, 1975.— 160 S.

Ілюстрацыі ўзяты з кнігі:

Schumacher.Leben Brechts in Wort und Bild.— Berlin: Henschelverlag, 1979.— 441 S.

«Гэты надзвычай багаты паэт,— пісаў у 1957 годзе пра Бертальта Брэхта яго выдатны паплечнік у літаратуры Ліон Фейхтвангер,— сеяў ва ўсім, што б ён ні ствараў, зярняты думак і адчуванняў, якія прарасталі пазней. Ён быў перакананы, што кожны па-сапраўднаму жывы твор расце і развіваецца з самога сябе, мяняючыся ў залежнасці ад таго, хто яго слухае альбо чытае». Гэтыя словы павінны дапамагчы нам лепш спасцігнуць тую з’яву, якую называюць «феноменам Брэхта». Як, зрэшты, і тое, што мы можам прачытаць у эсэ заходнегерманскай пісьменніцы Луізы Рынзер: «Хіба ж гэта не дзіва, што ў краінах, дзе баяцца Брэхтавага, гэта значыць, марксісцкага светапогляду, ненавідзяць яго, змагаюцца з ім — у гэтых самых краінах тэатры залічваюць Брэхта ў класікі?!»

Драматург з сусветнай славаю, выдатны паэт, празаік, публіцыст, тэарэтык тэатра, рэжысёр, ён пакінуў гарачы след у «мастацкай біяграфіі» нашага надзвычай бурлівага і няўрымслівага стагоддзя.

Нарадзіўся Бертальт Брэхт 10 лютага 1898 года ў баварскім горадзе Аўгсбургу ў сям’і чыноўніка гандлёвай фірмы, які пасля прабіўся ў дырэктары папяровай фабрыкі. Пройдзе шмат гадоў, і ў вершы «Выгнаць было за што...» Брэхт напіша, што ён «гадаваўся ў сям’і заможных бацькоў», але калі «вырас і агледзеўся як след», то хутка «пакінуў свой клас і прыйшоў да простых людзей». Ды напачатку ягоны свет — гэта дом бацькоў на ўскрайку Аўгсбурга, блізкасць да прыроды, каларытныя малюнкі з жыцця сялян бліжэйшых вёсак, усведамленне іхняй жыццёвай дасведчанасці, нязмушаная выразнасць іхняй швабскай гаворкі... Усё гэта арганічна ўліецца ў свет будучых Брэхтавых твораў. 1908—1917 гады: Аўгсбургская рэальная гімназія. Гімназічны часопіс «Жніво», пачынаючы з 1913 года, амаль у кожным нумары змяшчае вершы, артыкулы, апавяданні юнага Брэхта...

Першая сусветная вайна... Калі настаўнік задае вучням дзевятага, Брэхтавага класа пісаць сачыненне з прэтэнцыёзнаю назвай, запазычанай у Гарацыя, «Dulce et decorum est pro patria mori» («Соладка і пачэсна паміраць за айчыну»), будучы пісьменнік не можа стрымаць сваёй іроніі і сарказму. «Выказванне наконт таго,— піша ён у сачыненні,— што паміраць за айчыну соладка і пачэсна, можна назваць адно што тэндэнцыёзнай прапагандай. Страціць жыццё — гэта заўсёды цяжка: што ў пасцелі, што на полі бітвы, а маладым людзям — і пагатоў...» У канцы аўтар дадае, што Гарацый, як вядома, не надта прытрымліваўся таго, што сам казаў, і, як паўстала небяспека, кінуўшы на полі шчыт і меч, ратаваўся ўцёкамі...

Гэтая нянавісць да вайны і да яе падпальшчыкаў будзе потым па-філасофску асэнсавана і выразна выкладзена і ў «Легендзе пра мёртвага салдата», калі Брэхт, ужо студэнт медыцыны (ідзе 1918 год), працуе памочнікам санітара ў вайсковым шпіталі, і праз дваццаць гадоў, у «Нямецкай азбуцы вайны», калі сусветна вядомы драматург Брэхт у эміграцыі вымушаны ратавацца ад тых, хто збіраецца распачаць другую сусветную вайну, і яшчэ праз дзесяць з лішкам год, калі Брэхт, рэжысёр новага тэатра новай сацыялістычнай дзяржавы, заклікае моладзь паставіць заслону трэцяй сусветнай вайне...